Магнитофон онытмый…

Ун яш тулгач Хәнифкә
Бик күп булган теләкләр.
Иң соңыннан бабасы
Магнитофон сөйләткән.

Күңелләре нечкәреп
Тыңлап тора әнисе —
Өч яше тулган көндә
Шигыр сөйли Хәнифе!

Тыңлый Хәниф үзе дә,
Тик аңламый берни дә…
Ишетсә дә көн саен,
Бу телне белми лә!

Үзе ни сөйләгәнне
Үзе төшенми торгач,
Аптыраган улына
Әтисе була тылмач…

Күрсәң иде малайның
Ничек гаҗәпләнгәнен:
— Кара әле, яш чакта
Мин татарча белгәнмен?!

«Ы туган тел…» ди Хәниф
Магнитофон аркылы.
Бер белгәнен онытмый —
Магнитофон акыллы!

shigriyat.ru

Фролова Ляйсан Минахметовна | Привет, улыбайтесь.

Цели:  

— прививать чувство  патриотизма и гордость за свою родину

— воспитывать добрые чувства к Отечеству  и уважение к ее защитникам

 — развивать творческие способности учащихся

 — воспитывать культурного слушателя и исполнителя

— подчеркнуть близость народностей музыкального языка

Вед.– Добрый день уважаемые гости, дорогие коллеги и                   присутствующие  в этом зале.

         Мы рады приветствовать вас в нашем замечательном зале и

        представляем вашему вниманию мероприятие «О, отчий край»

♫  Ансамбль «Звездочки» песня: «Кунаклар»

Дети заходят змейкой под музыку )

(слайды )

1 реб. –О мой пресветлый отчий край!

              О голоса его и звоны!

               В какую высь ни залетай.

               Все над тобой его иконы.

              Какой покой в его лесах,

             Как в них черны и влажны реки,

             Какие храмы в небесах

             Над ним возведены навеки.

2 реб. –Полным –полна чудес

             Могучая природа

             Особенно богата в осеннее время года.

3 реб. –Солнышко усталое скупо греешь ты

              Желтые да алые кружатся листы.

             В месте да в шорохе наш осенний сад

             На дорожках ворохи пестрые лежат.

4 реб – Пролетело лето красное, наступила золотая осень. Красиво

             осенью в лесу, в парке. Еще не отцвели цветы на клумбах,

             больше появилось грибов в лесу. Воздух свежий, чистый,

             улетают на юг перелетные птицы.

5 реб. –Осень наступила

             Высохли цветы

             И глядят уныло

             Голые цветы.

             Вянет и желтеет

            Травка на лугах

            Только зеленеет

            Озимь на полях.

6 реб. –  Туча небо кроет

                Солнце не блестит

                 Ветер в поле воет

                Дождик моросит

                Воды зашумели

               В теплые края.

♫  песня «Дождик по крыше»

♫(звучит песня «С чего начинается Родина?»)

Учитель:  С чего начинается Родина?

— Родиной я называю дом, в котором я расту, где живет моя семья.

— Кроме того, когда люди говорят о своей Родине, многие думают о своем дворе, улице, где играли с друзьями. О любимом уголке природы, где привык отдыхать.

— Так же родиной называют город или село, в которой стоит твой дом и живут твои земляки.

— Родиной  человек называет ту страну, в которой он родился .

— Велика и прекрасна наша страна. В разные времена ее называли по-разному: Русь, Россия, Советский Союз, Российская Федерация. Но для других стран  и народов страна наша всегда была Россией. Это имя она носит и сегодня.

— Россия….Родина…Это край, где мы родились, где живем, это наш дом, это все то, что нас окружает….

— Россия…. Какое красивое слово

 И роса, и сила, и синее что-то.

— О Родина! В неярком блеске

  Я взором трепетным ловлю

 Твои проселки, перелески –

  Все, что без памяти люблю

— Люблю тебя, моя Россия

   За ясный свет твоих очей,

  За ум, за подвиги святые

  За голос звонкий, как ручей.

— Люблю, глубоко понимаю

  Степей задумчивую грусть.

  Люблю все то , что называют

  Одним широким словом «Русь».

— Над Родиной голубизна такая и так светло,

  Что больно мне смотреть.

   И соловьи на зорьке, не смолкая,

  Готовы бесконечно петь и петь

  И в поле, в теплых солнечных полосках.

 Согнувшиеся ивы и ручья,

 И русские красавицы березки…..

 Как ты красива, Родина моя!…

♫ Исполнение песни: «Песня о России». В.Локтева

Учитель: 

— Одна у человека родная мать, одна у него и Родина. Крепко любит народ ее, много сложил о ней пословиц и поговорок.

Ученики: —  Родина любимая,  что мать родимая.

                   —  Если дружба велика, будет Родина сильна.

                    —  Жить – Родине служить.

                    —  На чужой стороне, что соловей без песни.

                   —   Для Родины своей ни сил, ни жизни не жалей.

                   —  Родина – мать, умей за нее постоять.

♫ звучит песня «Ангел мой»

Учитель:   — Среди просторов нашей большой страны есть край, где живешь, где твой родной дом, твоя родная земля. И где бы ты не был, куда бы не ездил, всегда будешь вспоминать свой родной Татарстан,

свой город Альметьевск.

Уч. –Родные просторы все краше и краше

         Все ярче сиянье огней.

         Светла и привольна республика наша

        И славное имя у ней.

Учен. –Идел ярларына нурлал сибеп

             Мактур булып ата бездэ тан

            Тан шикелле якты туган жиреем

           Бэхет биргэн жиреем Татарстан.

Учен. –Как птицу раннею весною

            Влечет к родным местам

           Так всей душой мы люби свой

           Свободный Татарстан.

Учен. –Азат та син, гузэл дэ син.

            Эй туган жиреем,

           Кукрэп яшэ Татарстан

           Республикам минем.

♫  звучит песня: «Бэхеткэ, шатлыкка» (тат.п.)

Учен. – По марийски звучит – еротеп.

              По татарски звучит – яратам,

             По чувашски – юратап.

               На любом языке оно дорого нам – еротеп, юратап, яратам.

            У Г. Тукая есть такие стихи:

            « С народом России мы песни певали.    

              Есть общее  в нашем быту и морали,

             Один за другим проходили года –

            Шутили, трудились мы вместе всегда.

            Навеки нельзя нашу дружбу разбить

             Нанизаны мы на единую нить»

       — Пусть русские и чуваши, башкиры и татары, мордвины и удмурты

         — все народы нашей земли живут мирно и дружно, пусть каждый любит и бережет свой край, свой язык, свою родную культуру.

♫татарский танец

Учен., — Жирдэ мина ни кирэк?

                Эти дэ эни кирэк.

                Жирдэ мина ни кирэк?

               Без яшэгэн ой кирэк

Учен. – Жирдэ мина ни кирэк?

              Эллукиле кой кирэк!

              Жирдэ мина ни кирэк?

              Тукай, туган тел кирэк.

Учен. —  Жирдэ мина ни кирэк?

              Туган-ускэн ил кирэк.

              Жирдэ мина ни кирэк?

              Мэнге имин жир кирэк!           

♫в исполнении Валиахметова Айнура звучит песня «Энием»

♫в исполнении ансамбля «Звездочки» звучит песня «Бабушки-старушки»

Реб.  – Край, где вышки в снегу

             Край, где нефть добывают

              Я люблю, берегу.

             И в стихах воспеваю.

             Это он сделал жизнь

              И полнее и краше.

             Это он поднял ввысь

            Город юности нашей,

             Это он намочил

            Жарким потом рубаху,

           Это он научил

           Глубине и размаху.

Учитель: — В своем стихотворении поэт выражает свою любовь к своему городу и людям. Каждый человек любит свою Родину, свой родной край. Я думаю, что и вы любите свой город, в котором живете.

А в каком городе мы живем?

Ученики: В Альметьевске.

Вед –Альметьевск – красивый, замечательный нефтяной город.

        Альметьевский район – один из самых крупных в республике. Здесь

        живут разные национальности, а именно: татары, русские, марийцы,

        чуваши, удмурты, мордва и другие народы. Альметьевская земля

        испокон веков давала два урожая. Первый урожай – это «черное

       золото»- нефть, благодаря которой процветает наша республика.

       Второй урожай хлеб, который всему голова. Мы родились на этой

       земле и нам хочется,  чтобы здесь привольно жилось всем.

♫Исполнение песни: «Улыбнитесь».

♫  «Спортивный танец»

 ♫в исполнении дуэта Садыковых звучит песня: «Праздник детства»

О себе

Люблю свою профессию, стараюсь и детям передать свою любовь к музыке , национальной музыке. Люблю свою семью, хотя бывает очень тяжело в нашем мире, младшая  дочь у меня инвалид с детства, но ничего мы живем, радуемся каждому светлому дню и очень хотим сьездить в какое-нибудь красивое живописное место и у нас это получится. Поэтому, дорогие мои живите, радуйтесь и чаще улыбайтесть, как и моя семья.

Книги, которые сформировали мой внутренний мир

У меня их очень много, в основном люблю художественную литературу.

Мой взгляд на мир

добро побеждает все на свете.

Мои достижения

С  учениками  учавствуем во многих фестивалях, конкурсах музыкальных , где-то получается и мы занимаем призовые места, это отрадно, а иногда это бывает редко и нас постигают неудачи, но мы не переживаем .Трудимся и радуемся.

Моё портфолио

      В Муниципальном образовательном учреждении средней общеобразовательной школе №24 работаю с августа 2007 года.

   Стаж моей педагогической деятельности 21 год.

   За время работы в школе накопила достаточный опыт и навыки работы с детьми.

   К своей работе стараюсь подойти творчески и с любовью. Профессия учителя музыки мне нравится тем, что учитель может импровизировать, творить, быть артистом и исполнителем. И, конечно же, только в школе, по моему мнению, можно более качественно обучить детей слушать музыкальные произведения не только современных исполнителей но и мировых классиков золотого фонда всего музыкального наследия, анализировать творчество композиторов классиков, современных композиторов и исполнителей, бардов с позиции музыкального языка и искусства в целом. На уроках музыки обучающиеся знакомятся с воздействием музыки на чувства, мысли, настроения человека его внутренний мир, духовные стороны. Через познание жизни выдающихся людей обучающиеся учатся анализировать свои эмоциональные состояния, отклики на музыку, которые возникли в момент прослушивания произведения. Уроки музыки  — это уроки творчества. Каждый из них должен способствовать развитию личности школьника, выявляя его индивидуальное Я, проявлению способностей, активизации мышления и воображения, укреплению здоровья через различные виды деятельности с использованием современных технологий.

   Эффективно применяю в своей деятельности различные формы и методы образовательного процесса, благодаря которым повышается мотивация, раскрываются творческие способности, индивидуальные особенности ребенка. «Необходимо создать такие условия обучения, чтобы учащийся стремился получать новые результаты своей работы и был активен на всех этапах урока».

   Создаю ситуацию успеха на уроке и во внеучебной деятельности.

   Делюсь накопленным опытом с будущими коллегами,  даю открытые уроки для  педагогов, родителей.

   Регулярно повышаю уровень своей компетентности через различные курсы, семинары, конкурсы, конференции.

Но чтобы все воплотить в практической деятельности нужно и самой постоянно работать над собой, повышать уровень профессиональной компетентности, овладеть множествами знаний и умений.

Пусть будет меньше праздников, чем будней,

Но тот, кто стал учителем, поймет:

Какое счастье быть полезной людям,

Учить Его Величество Народ!

Нести ему дар мудрости и знанья,

И доброты своей сердечный свет.

Нет на земле ответственней призванья

Почетнее и радостнее нет.

Бессмертными идеями очерчен

Пусть будет труд наш честен до конца!

И нам тогда откроются на встречу

Сограждан юных чистые сердца!

И пронесут они как эстафету,

Как память об учителе своем

Стремленье краше сделать землю эту,

Планету, на которой мы живем!

Павел Сергейчук.

Мои публикации:

nsportal.ru

Шаукат Галиев

Сабантуйда җиңелгән малай

Җилкенеп чыкты уртага,
Үзе дә белми нидән –
Ахры мәйданга ашкыну
Җитмеш бабадан калган.

Карыйлар җиде яшлеккә
Көрәшче итеп зурлап,
Алды ул ипләп сөлгене,
Бик оста гына урап.

Уйламый кем алдында да
Һич артка чигәрмен дип,
Ышанып, көч тоеп чыккан
Әлбәттә җиңәрмен дип.

Аңа каршы баскан малай
Озынрак шул бер башка,
Үзең ега алмасаң да,
Тырыш син егылмаска.

Җиңү телиләр дус-ишләр,
Тирә-күршегә чаклы;
Дәрт биреп тора тавышлар –
Танышлар аның яклы.

Әмма көрәш – көрәш инде,
Җиңгәннәр өскә чыга,
Көчленеке замана дип
Әйткән дөрескә чыга…

…Мәйданга беренче керде,
Беренче бирешүе,
Горур атлап чыгып килә,
Сизелми килешүе.

Җиңелү гарлеген бүген
Йегетләрчә җиңәчәк.
Аһ итәр әле Сабантуй,
Котлар аны киләчәк!

«Өйгә кайткач»

Кибет янында өч кеше
Бер яртыны салып тора.
Милиционер килеп шунда
Усал гына тамак кыра:
– Һей, ярамый!
Өйгә кайткач. Өйгә кайткач.

Бер сәрхуше, бугаз ертып,
Үзенчә җыр сузган итә.
Кай әмәлдер, каш җыерып,
Милиционер килеп җитә:
Һей, ярамый!
Өйгә кайткач. Өйгә кайткач.

Артта калган бер аңсызы
Кул күтәргән хатынына.
Килеп чыга милиционер,
Әйтеп куя каты гына:
Һей, ярамый!
Өйгә кайткач. Өйгә кайткач.

Тамчылар тамар чаклар

Тамчылар тамар чаклар,
Ташулар агар чаклар,
Бергә булган вакытларны
Сәгатьләп санар чаклар.
Кама буйлары тал-тирәк,
Тирәксез җирләр сирәк.
Яшьлек яздай шаулар-китәр,
Сөеп калырга кирәк.

Таллар уйлана инде,
Бөре уяна инде,
Язларында ялгыз йөрсәң,
Йөрәкләр яна инде…
Тамчылар тамар чаклар,
Ташулар агар чаклар,
Кадерен белгән кешегә
Минутлап санар чаклар…

Утыр әле яннарыма

Оныт мәшәкатьләреңне,
Оныт инде беразга,
Сыйпап-сыйпап чәчләремне
Бер иркәлә, бер назла.
Утыр әле яннарыма,
Ял булсын җаннарыма.
Йөзләреңә төбәп карап,
Килә бер сөенәсем,
Килә бер иркәләнәсем,
Килә бер сөеләсем.
Утыр әле яннарыма,
Ял булсын җаннарыма.
Күзләремә ашыгып кына
Салкын карап үтмә син,
Өстәп тор сөю ялкынын,
Гел өсти тор, бетмәсен.
Утыр әле яннарыма,
Ял булсын җаннарыма.

«Борын заман гаҗәп тыныч булган…»

Борын заман гаҗәп тыныч булган –
Булса булган су һәм җил шавы.
Юллар озын…
Вакыт салмак аккан…
Галәмәт зур булган Җир шары!
Хәзер – үзгә…
Шар да бик бәләкәй;
Бер хәл булса берәр ягында,
Орынмыйча һич тә үтә алмый,
Йөрәгеңә килеп кагыла.

«Мең аерылу бар йөрәктә…»

Мең аерылу бар йөрәктә,
Мең кавышу бар йөрәктә.
Дәшми йөргән мең кешенең
Мең тавышы бар йөрәктә.
Сыеныйм дигән күңелләргә
Йөрәгемдә мең урын бар;
Чикләмәгез йөрәгемне,
Мең язмышка мең җырым бар!

*****

Юаттылар

Улы армиягә киткәч,
Кереп күрше апалар,
«Кайтыр, кайтыр, кайгырма!»-дип,
Әнисен юаталар.
Кызы кияүгә киткәч тә,
Керә шул ук апалар:
«Кайтыр, кайтыр, кайгырма!»-дип,
Әнисен юаталар…

*****

Көлегез, көлегез

Кояш бөтен кешегә дә
Бертигез көлеп карый;
Көлү бит ул гөнаһ түгел,
Начальникка да ярый.
Көлегез, Көлегез,
Файдасы күп, белегез!
Сау-сәләмәт, таза була
Шаярган, көлгән кеше;
Көлеп эче авыртса да,
Авыртмый бүтән төше!
Көлеп карасын иренә
Кайчакларны хатын да,
Ирләр дә уйлап карасын
Бер елмаю хакында…
Елмаймыйбыз, дип кыстатса
Әгәр йөзе чытыклар,
Күңел кабыргаларына
Бу җыр төртеп кытыклар!
Тырышыйк, зур өлеш кертик
Без көлү өлкәсенә,
Тик үзебез генә калмыйк,
Әй, адәм көлкесенә!..
Көлегез, Көлегез,
Файдасы күп, белегез!
*****

Суындылар язлар…

Ромашкалар быел үпкәләгән,
Башны чайкап читкә карыйлар,
Язлардан да соңга калып килдем,
Мин гаепле бугай, җаныйлар.

Сез хаман саф, сез хаман да яңа,
Сез хаман да күңел түрендә,
Мәхәббәтнең кайнар төсе сүнми,
Еллар, еллар гына сүрелә.

Исәнләшү-хушлашулар бергә,
Җәй кояшы бара шул баеп.
Яшьлегемнән килгән сөенчеләр-
Ромашкалар калды моңаеп…
*****

Зәңгәр күкләр офык тулы,
Ак болытлар туктап калган.
Иркенлекне иңләп гизгән
Җилләр ахры арган-талган.

Җаңга якын тын манзара…
Үткәннәрме? Бүгенме бу?
Бездән соң да җәйрәп ятыр
Килер дәвер түгелме бу?

Офыкларның чиген узып
Уйнар иген дулкыннары.
Минем күзләр белән сыйпар
Кемнәр килеп шул кырларны.

*****

Мөмкинлек

Бер тарлыкка-бер киңлек,
Ходай бирде мөмкинлек.
Дәртләндек тә җилкендек,
Бер зарландык, бер көлдек.

Булмас микән бәхетләр
Кояш чыккан бер көнлек?
Хаман күкләр якламас,
Җирдә үзең йоклама!

*****

Бәхет кайда?

Син карыйсың
Үткәннәрдән,
Күптәннәрдән,
Киләчәкне
Көткәннәрдән.
Син торасың
Сөенешкән,
Сыенышкан,
Сөеп дәшкән
Ак чәчәкләр
Арасында.
Син сыныйсың
Айлы төннәр,
Нурлы көннәр,
Моңлы өннәр
Тарафыннан.

Син сорыйсың:
– Ничек эшең?
Мин әйтәмен:
– Үзең төшен-
Яңа юллар
Түшәп яшим;
Бик шәп яшим-
Үткәннәрне
Күшәп яшим…

Бәхетле без,
Бәхет өмет
Иткән чакта,
Шунда ул, дип,
Киләчәтән
Көткән чакта.

*****

Төш юрау

Ак аргамак җиктем мин төшемдә,
Барам печән салган арбада.
Бала чактагыдай сөенечем
Тугарылган соң кай арада,-

Куып тотыйм дисәм, уйнап качар,
Мин яратып аңа карадым.
Көтеп алды үзе, ялын сыйнап,
Тән җылысын тоеп барамын.

Йөгәне юк икән, кирәкми дә,
Болай барулары уңай ла.
Безнең шушы якынлыкны күреп
Ап-ак чәчле агай елмая…

…Көнем үткән иде бик талчыгып-
Әйтерсеңлә тәмам арган ат.
Төшкә иңеп җанга канат бирде
“Илhам” атлы ап-ак аргамак!

*****

Тып-тын бер көн

Карт өянкеләр
Оеп торалар,
Тыныч тынлыкны
Тоеп торалар.

Офыклар йоткан
Бөрен тавышны.
Яңгыр томаны
Моңсу, сагышлы.

Бала чагыммы,
Төшемме, өнме,
Өркетмәче, җил,
Серлнбу көнне.

Бәпкә үләнле
Чирәмнәрем бу,
Тәпи йөрергә
Өйрәнгәнем бу.

Әткәң кайтыр дип,
Әнкәй көтәдер,
Юатып кына
Еллар үтәдер.

Юллар китте дә,
Кире кайтмады,
Өметләремне
Томан каплады.

Ә бүген никтер
Күңелем тула.
Миңа кушылып,
Яңгыр, бер җыла.

Тик шушы көндәй
Бул син шым гына,
Үксез үксүе
hәрчак тын гына…
*****

Әрнүләр

Мохтаҗлык белән
Ямаулы еллар,
Явызлык белән
Янаулы еллар –

Безнең яшьлекнең
Язмышы булды,
Киртәле булды,
Юлларны буды.

Күпме хыяллар
Имгәнеп калды,
Күпме омтылыш
Имәнеп калды.

Корбаннар җиңгән
Ватан сугышы –
Күмелгән җиргә
Атам сулышы…

Язмышын иңгә
Алды ятимнәр,
Тылда җиңгәнгә
Бармы йә, тиңнәр?

Юллар дәшә дә,
Юк сиңа урын.
…Тынычта туар
Тук hәм мут буын.

“Без – менә кем!” – дип,
Өстән карарлар,
Күңелдә сызлар
Иске яралар.

Ертык бәхеткә
Ямаулы еллар –
Тагын безгә ул
Янаулы еллар…

*****

«Татар тангосы»

Музыка ул күңелләрнең
Илhамлы серләшүе,
Моң телендә, сүзсез генә
Татарча сөйләшүе.

Кайгы-сагыштан юатып
Көй туа, күңел булгач,
Йөрәге булганнар аңлар –
Кирәкми аңа тылмач.

Туган телем, бәгырҗкәем,
Син сандугач оясы,
Сараларны сайлап кына
Кочагыңа җыясың.

Милли моңнар күңелләрнең
Сайрашып сөйләшүе,
Үлемсез җаннар телендә
Сагынып серләшүе…
*****

Ак сакал, ах, ак сакал!

Былтыр күрдем яшьтәшемне,
Сүрелгән, сүнеп бара.
Картлык-шатлык түгел, диеп,
Бөкрәеп, сеңеп бара.

Кул селтәгән дөньясына,
Кырынуын ташлаган.
Узды гомер-калды күмер,
Диеп йөри башлаган.

Быел күргәч, танымыйча
Яныннан ук узганмын.
Күрәм, ак сакаллы берәү
Елмаеп кул сузганын.

Нинди кыланчык агай, дим,
Күзләрендә мутлык бар,
Хәрәкәте, көлүендә
Ташып торган шуклык бар.

-Әллә танымый инде, дип,
Үз итеп миңа дәште.
Күзлегем алдамый инде –
Бу бит былтыргы яшьти!

-Сакал сине яшәрткән!-дип,
Карадым гаҗәп итеп.
-Зарланып туйдым да, менә
Үстердем мәзәк итеп!

Язмыш – кара сакал булса,
Без акка алмаштырып,
Яшик яшьлекне яшереп –
Картлыкны алдаштырып!

Әтисе сакалын тарта
Елыйсы килгән малай.
Үз сакалы белән уйный
Картлыктан көлгән бабай.
*****

Өсте hәм асты

Йә чәчү өсте,
Йә печән өсте,
Йә урак өсте…
Өсте-өстенә
Эш тә эш кенә!

Берсе-берсенә
Hаман ялгана,
Авыл халкына
Кайчан ял аңа?

Әhә, кыш килер,
Кышын ял туар –
Аюдай йоклап
Чыкса мал-туар?

Итен дә үстер,
Иген ик, Авыл,
Бөтен ил көтә –
Кирәк бит, Авыл!

Эшләгән өчен
Түләү дисеңме?
Нәрсә булганын
Күрдең ич инде –

Тырышу ахры
Катырак булды,
Икмәк ахрысы
Артыграк уңды.

Кая куярга –
Күп булгач, арзан,
Хәзер дөньяга
Хуҗа бит базар.

Техника кыйммәт,
Тишек шул кесә,
Ах, комбайн да
Шул кырда үссә…

Карама инде
Хезмәт хакына,
Эшли генә күр
Алла хакына:
Чәчү өсте дә,
Печән өсте дә,
Урак өсте дә
Килеп тора бит
Өсте-өстенә.

Прочитано 6147 раз. Спасибо и Вам!

xn--b1ab7abhqb1b.xn--p1ai

стихи Шауката Галиева жирдэ мна ни киряк — с татарского на русский

• 1 авыз эченнән

  1) про себя́, себе́ под нос

  2) про себя́, в уме́

  Татарско-русский словарь > авыз эченнән

• 2 авызлыксыз

  прил.

  2) незану́зданный, невзну́зданный; необу́зданный ; без уди́л; разну́зданный

  3) перен.

  а) разну́зданный, распоя́савшийся, распоя́санный

  б) необу́зданный ; я́рый, ди́кий; неукроти́мый

  Татарско-русский словарь > авызлыксыз

• 3 ак шигырь

  лит. бе́лый стих, бе́лые стихи́

  Татарско-русский словарь > ак шигырь

• 4 альбом

  сущ.

  альбо́м || альбо́мный

  Татарско-русский словарь > альбом

• 5 афәт

  сущ.

  1) бе́дствие, беда́, траге́дия, катастро́фа, стихи́я

  2) ; прост. беда́ (го́ре, напа́сть) (на го́лову)

  кеше түгел ул, афәт — э́то не челове́к, а беда́ (го́ре, напа́сть на го́лову)

  Татарско-русский словарь > афәт

• 6 аһәңле

  1. ; прил. 1) благозву́чный, мелоди́чный, музыка́льный, гармони́ческий, гармони́чный, сладкозву́чный , стро́йный 2) вырази́тельный, со́чный, кра́сочный , красноречи́вый, карти́нный, живопи́сный 2. нареч. 1) благозву́чно, мелоди́чно, гармони́чно , стро́йно

  2) вырази́тельно, со́чно, кра́сочно ; красноречи́во, карти́нно, живопи́сно ; (источа́ть, издава́ть) си́льный (кре́пкий) за́пах

  Татарско-русский словарь > аһәңле

• 7 әмәлләү

  ; разг.

  1) мастери́ть/смастери́ть, изгото́вить

  2)

  а) приобрета́ть/приобрести́, справля́ть/спра́вить

  б) устро́ить

  3) гото́вить/сгото́вить, пригото́вить, состря́пать

  4) небре́жно сочини́ть, написа́ть , смастери́ть

  5) лечи́ть, подле́чивать

  Татарско-русский словарь > әмәлләү

• 8 борылмалы-сыгылмалы

  прил.

  вы́чурный, изли́шне зате́йливый, необы́чный

  Татарско-русский словарь > борылмалы-сыгылмалы

• 9 гарантияләү

  перех.

  гаранти́ровать

  стихияле казалардан гара́нтияләү — гаранти́ровать от стихи́йных бе́дствий

  әйбернең ныклыгын гара́нтияләү — гаранти́ровать про́чность изде́лия

  Татарско-русский словарь > гарантияләү

• 10 гыйбарәле

  ; книжн.

  состоя́щий из фраз, выраже́ний, оборо́тов

  Татарско-русский словарь > гыйбарәле

• 11 гыйсъянчы

  ; уст.; книжн.

  1) мяте́жник; повста́нец; бунта́рь, бунтовщи́к; смутья́н

  2) лит. сторо́нник бунта́рства, бунта́рь || бунта́рский

  •

  Татарско-русский словарь > гыйсъянчы

• 12 декламацияләү

  перех.

  1) деклами́ровать || деклами́рование

  2) перен. деклами́ровать

  Татарско-русский словарь > декламацияләү

• 13 домна

  сущ.

  до́мна || до́менный

  до́мнада эретелгән металл — до́менная пла́вка мета́лла

  до́мна цехы — до́менный цех

  Татарско-русский словарь > домна

• 14 идиллик

  прил.

  1) идилли́ческий

  иди́ллик жанр — идилли́ческий жанр

  иди́ллик шигырьләр — идилли́ческие стихи́

  Татарско-русский словарь > идиллик

• 15 иҗат итү

  1) создава́ть/созда́ть, твори́ть, созида́ть книжн.

  2) писа́ть, попи́сывать, сочиня́ть, слага́ть/сложи́ть

  3) скла́дывать

  Татарско-русский словарь > иҗат итү

• 16 имза

  Татарско-русский словарь > имза

• 17 импровизатор

  сущ.

  импровиза́тор || импровиза́торский

  бер дигән импровиза́тор — блестя́щий импровиза́тор

  импровиза́тор сәләте — импровиза́торская спосо́бность

  импровиза́тор таланты — импровиза́торский тала́нт

  Татарско-русский словарь > импровизатор

• 18 импровизацияләү

  перех.

  1) импровизи́ровать || импровизи́рование

  2) перен. импровизи́ровать; сочиня́ть, выду́мывать

  кич буе импровиза́цияләү — импровизи́ровать весь ве́чер

  Татарско-русский словарь > импровизацияләү

• 19 көлкеле

  1. прил.

  1) смешно́й, коми́ческий, смехотво́рный, поте́шный, заба́вный, шу́точный

  2) юмористи́ческий, сатири́ческий

  2. нареч.

  смешно́, с ю́мором

  Татарско-русский словарь > көлкеле

• 20 куеп тору

  1) класть, ста́вить, оставля́ть 2) подожда́ть, повремени́ть ; отложи́ть

  Татарско-русский словарь > куеп тору

translate.academic.ru

Материал на тему: “Сүзләр иле”ндә кунакта (Шәүкәт Галиев иҗатына багышланган әдәби-музыкаль кичә)

“Сүзләр иле”ндә

кунакта

(Шәүкәт Галиев иҗатына багышланган

әдәби-музыкаль кичә)

Казан шәһәре Яңа Савин районы      

                   Муниципаль  мәктәпкәчә  белем бирү учреждениясе

 “ Катнаш төрле 110 нчы балалар бакчасы”.

Төзеде татар телен өйрәтүче тәрбиячеләре :

                                                                                                       Маликова А.Ф. ; Хайрутдинова Г.Н

2012 ел

Зал бизәлеше: Түрдә заманча җиһазланган бүлмә күренеше. Анда балалар өчен йомшак йорт җиһазы җыелмасы куелган,өстәлдә көндезге аш әзерләнгән.

Катнашалар: Сүзлек бабай,Әни,Ялкау,Аю(бакча хезмәткәрләре башкара),Әтәч,Күсе баласы, Песи, Куян,Тиен,Көтүче,Сарыклар.

Күңелле көй яңгырый,балалар, йөгерешеп ,залга керәләр һәм ярымтүгәрәк ясап басалар.

1 нче бала: Нур сибелә көлтә-көлтә,

Нинди рәхәт якты иртә,

Юллар мине алга илтә,

Үзеннән- үзе йөгертә!

     2 нче бала :  Кояш күктән кулын суза –

Җылы -йомшак нурын суза:

Үсегез, ди, бабаларым,

Сезгә, ди, минем нурларым.

     3 нче бала:  Җиләк-җимеш, гөлләр үсә,

Үсә,якты көннәр үсә,

Үсә алма бакчалары,

Үсә бакча балалары.

Балалар “Тәмле җилләр” җырын башкаралар.

      Бала :           Күңелемдә канатлар бар,

 Ашкынулы уйларым бар,

 Әлегә мин әйтми торам,

 Ә-әх,

 Шундый да чын хыялым бар!

Балалар:       Әйтче,әйтче тизрәк.

Бала:             Әйт тизрәк үсәр идем,

                     Әй мин дә китәр идем,

                     Хайран матур якларга

                     Сәяхәт итәр идем!

Тылсымлы, серле көй яңгырый. Сүзлек бабай керә.

Сүзлек бабай:  Исәнмесез!

Бала:                 Исәнмесез! Сез кем буласыз? Кайчан килдегез?

Сүзлек бабай:  Мин- Сүзлек бабай,

                          Бай бабай,

                          Бик күп сүзем

                          Бар бабай.

                          Тере сүзләр

                          Иле бу,

                          Төрле сүзләр

                          Җире бу.

                           Кызыксынган

                           Балага  

                           Кызык хәлләр

                           Бар анда!

Бала:                 Шушы илгә без дә керикче,

                          Ниләр барын беликче?

Сүзлек бабай:  Ә сез дөнҗяны таныйсызмы?

                           Чынны ялганнан,

                            Аерасызмы,бутамыйсызмы?

Бала:                   Күз-колак булып карыйк,

                            Хикмәтен белеп калыйк…

Сүзлек бабай:    Алайса,әйдүк,керегез!

                            Сүзләр иленә рәхим итегез!

                             Маҗаралар,тылсымнар

                             Сезгә юлдаш булсынныр!

Заманча көй яңгырый. Сәхнәгә бии-бии Ялкау чыга,артыннан Әнисе килә.

Әни:              Улым тиз бул,сүндер бу музыканы. Эшләр көтә,дәресләрең әзерләнмәгән бит.

Ялкау:             Эшлисе дә килми,

                         Укыйсы да килми.

                         Минем бары тик

                         Йоклыйсым гына килә.  (караватка ята)

Әни:             Иренә ул укырга,

                      Иренә ул эшләргә,

Иренсә дә, барыбер

Туры килә үсәргә.

Юк,болай торып эш чыкмас. Уятым әле үзен!

Тор,балам,тор,балам,

Тик син генә тормаган –

Мәче дә торган инде,

Күр битен юган инде!

 Ялкау:          Йокла ,балам,- дип,

Әнкәй тирбәтте,

Йокларга шулай

Үзе өйрәтте.

Ә хәзер әйтә:

• Тор,- ди, — йоклама,
• Син зур инде, -ди,-
• Аунама,бала!

Әни:              Әлли-бәлли димим мин сиңа,

Төшәр чагың җитте бишектән.

Ач күзеңне,балам,дөнҗя бу,

Көтә сине ачык ишекләр!

Кемнәр ничек эшләгәнне

Кешеләр онытмыйлар,

Соңыннын,уң кулын кысып,

Рәхмәт әйтеп котлыйлар!

Ялкау:           Ә мин ернәрсә белмим.

                      Ничек эшкә өйрәним?

Әни:              Беркемдә белеп тумый,

Өйрәнми белеп булмый,

Кем белгән соң тумыштан?-

Өйрәнәләр тормыштан.

Ялкау:           Ярар,ярар,мин дә өйрәним әле.

Әни :             Улым,акыллым,

Тыңла әйткәнне:

Йоклат сеңлеңне,

Ю тәлинкәне.

Утын ярып куй,

Бәбкәм,ничек тә

Әтәчне тотып

Сарайга биклә.

Ярый, улым,мин күрше апаларга йомыш белән кереп чыгыйм әле.

Әни чыгып китә.

Ялкау :          Бутала уйлар

Әнием киткәч

Сеңелкәш,утын,

Тәлинкә,әтәч….

Ялкау малай эшкә тотына,ләкин барысын да киресенчә эшли.

Сүзлек бабай : Сеңелкәшен ул

Җитәкләп чаба

• Уйный тор! –диеп,

Сарайга яба.

Утын пешекли,

Кайнар су салып,

Тәлинкә вата,

Балтаны алып.

Тик әтәч кенә

Карышты шактый.

Караватка һич

Ятмый да ятмый.

Әни керә.

Әни: Улым мин кайттым. Син кайда? (борчылы)

Ач күзеңне ,балам,дөнҗя бу –

Йокымсырап җирдә яшәмә.

Канат бирдем синең хыялга,

Илһам килсен янып эшләргә!

Ялкау:  Нишлим соң? Булдыра алмыйм бит.

Әни:   Булдырасың,балам,булдырасың. Әйдә,бүтән балаларның ничек эшләгәнен кара әле.

“Кә-кә-кә-кә-кә-бес-тә” уены оештырыла. Балалар урыннарына утыралар. Сәхнәгә,кулларына эш кораллары тотып,икенче төркем балалары чыга.

1 нче бала:  Оста иртән үк

Эшкә кереште,

Эш кораллары

Юксынган эшне.

2 нче бала:    Сөенде ышкы:

-Эш-эш,эш-эш! –дип.

3 нче бала:    Шатланды пычкы:

Тыр-шыр,тыр-шыр! – дип.

4нче бала:    Очынды чүкеч:

• Шәп!Шәп! Шап! Шап! –дип.

5нче бала:    Талпынды балта:

• Шат!Шат! Шалт! Шалт! –дип.

Бергә:            Куллар,мускуллар

Сагынган эшне,

Кинәнеп эшли –

Бәхетле кеше!

Күңелле,дәртле көйгә эш кораллары белән бию башкарыла.

       Ялкау:            Алтын куллар бу балада,

Шуңа эшләр аның алда.

Әни:              Алтын түгел,

Гади куллар –

Синдә дә бар андый куллар!

Балалар урыннарына утыралар.

Ялкау:          Зур үскәч эшләр

Шактый арта шул

Бар юынасы,

Теш чистартасы,

Чәчне тарыйсы,

Күлмәк киясе,

Ашап туйгачтын

“Рәхмәт” диясе.

Әни:     Шулай,улым,шулай. Табын  артына утырырга вакыт җитте.

Әни малайны кыстый- кыстый ашата.малай киреләнә.

Белмим,нинди баладыр,

Ашатуы бәладер –

Авызын салындырып,

Утыра ялындырып…

Сүзлек бабай: әни тәмам аптырый,

Чәйнәп кенә каптырмый…

Читкә бора ул башын,

Этәреп куя ашын.

Ялкау: (ашын читкә этеп) . Ашамыйм,теләмим!

Бала:   Чын сәбәбен беләм мин,

Утырмый ул иренеп,

Чындыр,кабар җире юк –

Эче тулы кирелек!…

Ялкау:  Миндә кирелек? Син үзең Кирлемән!

Бала:     Хак сүз өчен

Какма син,

Рәнҗетүдән

Саклан син!

Яхшылыкка өйрән син!

Әни:     Балалар, минем улыма табын янында  үз-үзеңне ничек тотарга,ничек ашарга кирәклеген күрсәтегез!

Бер бала өстәл янына утыра, “ашый”.

Әни:   тырыша бит,тырышы!

Булдыра бит,булдыра!

Әнә,әнә,күрәмсең,

Абыйсыннан уздыра!

Йә балам,йә әле,

Тагын чак-чак,тагын да!

Сынатма,күпме кунак

Карап торган чагында!

… Шулай тырышкач,бала

Ничек алга чыкмасын –

 Тагын сабан туенда

Җиңәр әле барысые!

Ялкау:  Мин дә тырышыйм әле,

Иң тәмле ризыкларның

Барысын ашыйм әле.

Әни:  Ярар,улым,акыллы бул. Ә  мин барасы җирләремә барып кайтыйм.

Ялкау: Тәмлене яратам,татлыны яратам,баллыны яратам – барысын яратам!

Ялкау татлы җиләк-җимешләрне башкаларга күрсәтеп йөри,балаларны кызыктыра. Берничә бала аның янына килә,ләкин малай җимешләрне алар белән бүлешми. Шул вакыт сәхнәгә бер кыз бала чыга,аның кулында җиләк-җимешләр тутырылган кәрзин. Ул балаларга җимешләр таратып йөри.

Кыз бала: Кем алма ярата?

Кем җиләк ярата?

Кем йөзем ярата?

Кем үзен ярата! (Ялкауга күрсәтеп)

2 нче кыз бала: Бу баланы беләсезме?

Ни чагылса күзенә,

Ике куллап ябыша:

Ялкау: Миңа! Миңа! Үземә!

1 нче бала:  Конфет алып кайтсалар,

Тавышына түз генә;

Апасына да бирмәс:

Ялкау: Миңа! Миңа! Үземә!

2 нче бала:  Курчак аюны да ул

Утыртты да тезенә:

Ялкау: Килмәгез,тимәгез,

            Миңа! Миңа! Үземә!

3 нче бала:    Урманга баргач  та ул

Читкә киткән тиз генә.

Зуррак аю күргән шул:

Сәхнәгә аю чыга.

Ялкау: Миңа! Миңа! Үземә!

5 нче бала: Әмма Аю үзе дә,

                    Бу бала кебек икән:

Аю :   Миңа! Миңа! Үземә!

5 нче бала:   Малайны алып киткән.

Аю Ялкауны алып чыгып китә.

6 нчы бала:  Без бергә чакта көчле,

Башкарырбыз бар эшне!..

Аю янына барыйм,

Иптәшемне коткарыйм.

Йөгереп чыгып китә. Шулчак ишек шакыйлар.

Сүзлек бабай: Чү! Безгә кемдер килә.

Көтүче керә

Көтүче:    Күпме вакыт эзләп йөрим,

Сезгә шундый сорау бирим.

Ике тәкәбез югалды,

Берәрегез күрмәдеме?

Бала:    Әйдә,бергә уйнап алыйк!

              Табылмасмы,карап карыйк!

“Көтүче һәм сарыклар” дигән уен оештырыла. Уен бетүгә, Көтүче Сарыкларны тотмакчы була,алар ачалар. Араларыннан ике Тәкә генә торып кала,алар көч сынашалар.

Көтүче:    Башкалар башка – дөп тә дөп,

                  Мөгезләре – дөңк тә дөңк! –

Ике тәкә сөзешә,

Һава яңгырап тора!

Кайсы җиңәр икән дип,

Малайлар карап тора.

Сәхнәгә ике малай чыга,алар бәхәсләшәләр.

1 нче малай:  Агы җиңә!

2 нче малай: Карасы!

1 нче малай:  Агы җиңә!

2 нче малай: Карасы!

Көтүче:  Малайга-малай килгән –

                Бәхәс кызган,карачы!

1 нче малай:  Агы җиңә!

2 нче малай: Карасы!

1 нче малай:  Агы җиңә!

2 нче малай: Карасы!

Көтүче:  Маңгайга- маңгай килгән,

Малайларның арасы!

Йөрәк тибә дөп тә дөп,

Йодрык төшә гөп тә гөп! –

Ике малай алыша,

Һава яңгырап тора!

Тәкәләр: (көлеп). Кайсы җиңәр икән?

Көтүче: Тәкәләр көлеп тора!

Көтүче сугышкан малайларны аера.

        Көтүче:  Зурлар җиңми,

Икмәктер,

Үткенлектә

Хикмәктер!

Инде юлны бүлешмәгез,

Булса да ул бер генә –

Тизрәк йөреп була бит,

Юл бирсәң бер-береңә!

Малайлар бер-берсенә кул бирәләр,кочаклашалар.

Бала:  Бакчабызда

Эшләр муеннан –

Бушап булмый һич

Төрле уеннан!

Ш.Галиевның “ Соры һәм ак” шигыре буенча җырлы уен оештырыла. Баларлар  урыннарына утыралар. Залга куян,тиен һәм аю киеме кигән балалар керә. “ Курыкма,тимим!” дигән шигыре сәхнәләштерелә.

Сүзлек бабай:  Малай урманга кергән,

Каршында Куян күргән.

Куянкай дер-дер килгән:

Куян:  Инде нишләтер?

Малай: Күрергә килдем, курыкма,тимим.

Малай куянны сыйпый,саубуллаша.

Сүзлек бабай:  Малай эчкәрәк кергән,

Каршында тиен күргән.

Тиенкәй дер-дер килгән:

Тиен :  Инде нишләтер?

Малай: Күрергә килдем, курыкма,тимим.

Малай Тиенне ашата,саубуллаша.

Сүзлек бабай:  Урманда озак йөргән,

                           Анда Аюны күргән.

Малай: Инде нишләтер?!

Аю:   Курыкма,тимим,

Шәфкатьле баланы мин

Күрергә килдем!

Куян,Тиен малай янына киләләр.

Куян: Әйбәт малай бу,ул безне саклый.

Тиен: Ул безне яклый,ул безнең яклы!

Аю: Карга әйтер: “ Аппагым!”

Тиен: Керпе әйтер: “ Йомшагым!”

Куян: Куян әйтер: “ Батырым!”

Аю: Бака әйтер: “ Матурым!”

Малай: Ә кешегә ни кала?

Бергә: Шәфкатьле  бул син , бала!

Малай: Аю абый,минем иптәшем кайда соң? Аны җибәр инде, зинһар?!

Аю: Шәфкатьле баланың сүзен тыңламыйча булмас.

Җибәрәм. Ә сез урманны саклагыз,табигатьне яклагыз!

Аю чыгып китә. Әни керә.

Әни:Менә мин дә кайттым. Минем улым кайда соң?

Ялкау керә.

Ялкау: Әни,әни,Бәхетгәрәй

Кергәндә аяк чалды..

Әни,әни,Исламия

Мине үчекләп калды..

Әни,әни,Кәусәрия

Биткә бәрмәкче иде..

Бергә: Әләкче,әләкче!!!

Ялкау: Әни,әни, иптәшләрем миңа” әләкче” диде.

Әни:    Тегесе- начар,

Ә бусы – яман..

Ошатмыйча син

Сөйлисең һаман.

Ә син иң элек

Үзең яхшы бул,

Шул чакт,а бәлкем,

Дөнья яхшырыр?

Икеләнгән чакларда,

Иркәләнгән чакларда,

Киреләнгән чакларда –

Бул үзеңә командир –

Син үзеңә фәрман бир!

Сүзлек бабай:  Һәркем бәхет ачкычын

Тиеш үзе ясарга,

Шунсыз һич тә мөмкин түгел

Бәхетеңне ачарга!

Ялкау:    Мин аңладым,аңладым!

Бүген күргәннәремне

Санасаң искитәрлек,

Күңел тулы матурлык –

Гомерлеккә җитәрлек!

Әйдә,әнием,өйгә кайтабыз,дәресләремне әзерләргә кирәк. Эшләрем артта калмасын.

Әни: Нәк шулай тиеш шул,балам. Син һәрчак акыллы,тырыш бул! Шул вакытта сине һәркем яратыр,үөрмәт итәр. Без китик инде,балалар. Сау булыгыз. “ Сүзләр иле”ндә әле тагын очрашырбыз.

Сүзлек бабай: Йә,балалар, “ Сүзләр иле”ндә сезгә ошадымы?

Сүзлек бабай: “ Сүзләр иле”ндәге маҗараларны кем иҗат итте икән? Беләсезме?

Балалар: Шәүкәт абый Галиев.

Алып баручы: Сүзлек бабай, син хәзер бездә кунакта кал. Без Шәүкәт  абыйның күп шигырьләрен беләбез, аларны бик яратабыз. Хәзер сезгә шуларны сөйләп күрсәтәбез.

1 нче бала:  

Тыңлаучан бала

Шәвәли бик сүз тыңлый,

Кабат әйттереп тормый,

                                                  Йөгереп килеп җитә,

          Берәү: “ Мә,конфет!” – дисә.

2 нче бала:

Шәвәли һәм мотоцикл

•  Курыкмагыз,таптатмам,ди,

Өйрәнеп киләм инде –

Әти күтәреп утыртса,

Кычкырта беләм инде.

3 нче бала:

Маңгае бәрелгән кыз

“Күземнән ут күренде..” – дип

Үкереп җылаучыга

Әйткән Шәвәли:

-Кычкырма,

Күзләреңнән су чыга!

4 нче бала:

Охшашлык

Кайчак,җылап,әтине

Җиңәрмен дип ышанам.

Шундый кире,бирешми –

Ул да миңа охшаган!

Сүзлек бабай:  Булдырдыгыз,рәхмәт сезгә.

Бала: Шәүкәт абыйның шигыйрләре бигрәк кызык,күңелле.

1 нче бала:   Әнкәм сөеп-сөеп әйткән,

Әткәм чөеп-чөеп әйткән,

Апам биеп-биеп әйткән

Матур сүзләр җанымдадыр!

2 нче бала:    Әбкәм сыйпап-сыйпап әйткән,

Бабам сыйпап-сыйпап әйткән,

Абзам сынап-сынап әйткән

Зирәк сүзләр аңымдадыр!

3 нче бала:    Туган тел – иң татлы тел,

Туган тел – иң тәмле тел,

Тәмле дип,телең йотма,

Бергә: Туган телне онытма!

Кичә “Җирдә миңа ни кирәк?” җыры белән тәмамлана.

nsportal.ru

Җирдә нигез тамыр кирәк, хәтта җансыз ташка да… (М. Галиевның «Нигез» әсәре буенча дәрес планы)

“Туган җир ул була бер генә, Туган җирнең кадерен бел генә!” бүлегендә бирелгән Марсель Галиевнең “Нигез” повесте –минимумга кертелгән әсәр, программа буенча аны өйрәнүгә 4 сәгать бирелгән. Әлеге повестьны өйрәнү буенча тәкъдим ителгән дәрес үрнәге сыйныфта укучыларның ни дәрәҗәдә телне белүләренә, үзләштерүләренә карап, бер яки ике дәрескә исәпләнгән.

Тема: Җирдә нигез тамыр кирәк, хәтта җансыз ташка да…

Максат: Марсель Галиевнең биографиясен өйрәнү, «Нигез» повестен укып анализлау; логик фикерләү сәләтен үстерү; сентименталь рухтагы әсәрләр укырга күнектерү; тарихиүткәнебезгә ихтирам, тәрбияләү; туган җирнең, туган нигезнең кадерен белергә өйрәтү.

Планлаштырылган нәтиҗәләр:

Метапредмет – катлаулы текст белән эшләү, иң әһәмиятлесен таба белергә өйрәнү.

Предмет – Марсель Галиев иҗаты белән танышу, “Нигез” повестен уку.

Шәхескә кагылышлы – тарихи үткәнебезгә ихтирам тәрбияләү; туган җирнең, туган нигезнең кадерен белергә өйрәтү.

Универсаль уку гамәлләре формалаштыру.

Шәхси: туган җирнең кадерле булуын аңлау; тарихи үткәнебезгә игътибарлы булу.

Регулятив: үз фикерләрен әйтә белү.

Танып белү: укытучының сорауларына җавап бирә белү;эпик әсәрне анализлау алымнарын үзләштерү; эчтәлеккә карата үз фикерләрен белдерә һәм бәя бирә белү.

Коммуникатив: укуытучының, сыйныфташларының сорауларына җавап бирә белү; үз фикерләрен телдән яки язмача җиткерә белү.

Материал:дәреслек (2 нче кисәк, 54 – 59 нчы битләр), эш дәфтәрендә 36,

37 нче битләр.

Җиһазлау:мультимедиа проекторы, экран (такта), М.Галиевнең тормышы һәм иҗаты турында презентация, китаплары.

Дәрес барышы:

I. Мотивлаштыру-ориентлаштыру

1. Дәресне оештыру

Психологик уңай халәт тудыру.

2. Актуальләштерү

Өй эшен тикшергәннән соң, укытучы бүгенге дәреснең дә темасы туган җир, туган туфрак белән бәйле булуын җиткерә.

бар нәрсәдән кадерле булуы, туган җирдәге һәр нәрсәнең кеше өчен кадерле икәнлеге.)

• Әдәбиятта Туган җир, туган ил, туган туфрак темасы бик күп

әсәрләрдә чагыла. Ни өчен кешегә Туган ягы кадерле икән? (укучыларның фикерләре.)

авторлары сезгә билгелеме? (укучыларның фикерләре тыңлана)

арасында Марсель Галиев тә бар.

3. Уку мәсьәләсен кую

Экранда – Харрас Әюпнең«Киткәннәрнең җылы аяк эзен саклап тора сыман бусага, кеше кайта, кайта туган өйгә, бик күп сулар аккан булса да» дигән юллары. Шигырь юлларын укыганнан соң, бергәләп дәреснең темасын билгеләү.

Бүгенге дәреснең максаты –М.Галиевнең “Нигез” повесте белән таныша башлау. Темадан чыгып, дәрескә уку мәсьәләсен укучылар белән бергәләп кую.

–М. Галиевнең тормыш юлы, иҗаты белән танышу.

– “Нигез” повестеның 1нче өлешен уку, эчтәлеген аңлау.

II. Уку мәсьәләсен өлешләп чишү

1. Язучының иҗаты, тормыш юлы турында мәгълүмат.

1) – Марсель Галиев иҗаты сезгә танышмы?

2) Язучы турында презентация карау яки укытучының портрет, китапларын күрсәтеп сөйләве.

3) Дәреслекнең 54 нче битендәге биографик белешмәне уку,

4) Эш дәфтәренең 36 нчы битендә бирелгән Марсель Галиевнең тормыш юлы белән бәйле хронологик таблицаны тутырырга.

1946 нчы ел

1964 нче ел

1965 — 1968 нче еллар

1969 нчы ел

1974 — 1983 нче еллар

1979 нчы ел

1980 нче ел

2. “Нигез ” хикәясенең 1нче өлешен уку.

1) Сүзлек өстендә эш. Интерактив тактада яңа сүзләр чыга.

кәүсә – ствол

боҗра – кольцо

тал – ива, верба

сиртмәле кое – колодец, имеющий коромысло (журавль)

ябалдаш – крона (дерево)

печән өсте – сенокос

мирас – наследие, наследство

Дәреслекнең 58 – 59 нчы битләрендәге сүзләр белән танышуны дәвам итәләр. (Сүзләрне хор белән кабат укып чыгалар, эчтән кабатлана. Соңыннан кайсы укучының ничә сүзне истә калдыруы ачыклана)

кызыксындыру.

2) Өянке образына багышланган бүлекне укытучының сәнгатьле укуы, укучылар тыңлыйлар.

3) Укучыларны чылбыр буенча укыту.

4) Укучылар укытучының сорауларына җавап бирү рәвешендә үз сүзләре белән эчтәлек сөйлиләр.

• Нәрсә турында сүз бара? Вакыйга кайда бара?

• Өянке образы ни өчен бирелгән? Сезнең өй янында нинди агач үсә?

Аны кем утыртканын беләсезме?

хәтерли?

• Әсәрдән Өянкенең сүзләрен табып укыгыз. Рус теленә тәрҗемә итегез.

• Бу өлештә сынландырулар бармы? Укып күрсәтегез.

• Әсәрдәге символик образларны табу (укытучы ярдәмендә):

Өянке – туган нигез;

Кулъяулык – бирелгән вәгъдәгә тугры калу, көтү;

Боҗралар – хәтер.

5) 1 нче абзацныңэчтәлеген русча сөйләгез.

6) 2 нче бүлек белән шул ук тәртиптә эшләү. Сорауларга җавап бирү:

• Вакыйгалар кайда дәвам итә? Кемнәр турында сүз бара?

• Сугышта исән-сау калырга хыялланган Байтирәк нәрсә турында

уйлаган? Уйларын кайчан тормышка ашыра? Шул юлларны табып укыгыз.

Көтелгән җавап: “Госпитальдә ятканда, гел бер уй уйлый идем: исән-имин калып, шушы өянке төбенә кайтып бер утырсам, үлсәм дә үкенмәм, дип… ун елдан артык вакыт үткән, менә беренче тапкыр киләм. Әйткәнен оныта шул адәм баласы…”

кабат шул урыннарны табып уку)

Көтелгән җавап: “Әткәйдән калган мирас бит бу безнең… Берәрсе кисеп аударгандыр дип, иртәләрен куркып уянам.”

үзара дус яшиләрме?

укыгыз, үз сүзләрегез белән сөйләгез.

(укучыларның җаваплары тыңлана, хаталар булса, бергәләп төзәтелә. Укытучы укучыны дөрес итеп җөмлә төзергә өйрәтә.)

3. Һәр абзац белән танышып чыккач, дәреслекнең 59 нчы битендәге сораулар һәм биремнәрнеэшләү.

III. Рефлексив бәяләү

1. – Дәрескә куелган уку мәсьәләсе чишелдеме? Марсель Галиев турында

нәрсәләр белдегез?

туган җирдә нәрсә бик кадерле? Ул үзе бу турыда нинди сүзләр әйтә? (Шушыннан бит күпме ирләр сугышка китте. Авыл күздән югалгач, иң соңыннан шушы Өянке хушлашып калды безнең белән. Яу кырындагы ирләрегезнең хәтерен кисәргә ничек кулыгыз бара?!)

2. Укытучы нәтиҗә ясый: М. Галиевнең бу әсәрендә сюжет сызыгы –

Өянкенең кичерешләре. Аңа ел саен боҗралар өстәлә бара, ягъни һәркемнең күңел кичерешләрен, бар яңалыкны үзенә җыя. “Авылдашлар”ы авырлык килсә дә, шатлыклары булса да, Өянке янына киләләр. Кайтканны каршылаучы да, киткәнне озатучы да – Өянке. Башкалар белмәгәнне дә белә, ул – тарих.

3. Әсәрдәге тагын кайсы образлар истә кала? Кайсы яклары белән?

4. Дәрескә гомуми бәя. Укучыларга билге кую.

5. Өй эше: а) әсәрнең ошаган абзацын сәнгатьле укырга өйрәнергә, шул өзек буенча 2 сорау төзергә;

ә) эш дәфтәрендәге 2 нче биремне эшләргә;

б) эш дәфтәренә Өянке сүзен төрле килешләргә куеп, җөмләләрне тутырып язарга (3 нче бирем).

infourok.ru

Стихи — 19 Мая 2013

Сабантуйда җиңелгән малай

Җилкенеп чыкты уртага,
Үзе дә белми нидән —
Ахры мәйданга ашкыну
Җитмеш бабадан калган.

Карыйлар җиде яшлеккә
Көрәшче итеп зурлап,
Алды ул ипләп сөлгене,
Бик оста гына урап.

Уйламый кем алдында да
Һич артка чигәрмен дип,
Ышанып, көч тоеп чыккан
Әлбәттә җиңәрмен дип.

Аңа каршы баскан малай
Озынрак шул бер башка,
Үзең ега алмасаң да,
Тырыш син егылмаска.

Җиңү телиләр дус-ишләр,
Тирә-күршегә чаклы;
Дәрт биреп тора тавышлар —
Танышлар аның яклы.

Әмма көрәш — көрәш инде,
Җиңгәннәр өскә чыга,
Көчленеке замана дип
Әйткән дөрескә чыга…

…Мәйданга беренче керде,
Беренче бирешүе,
Горур атлап чыгып килә,
Сизелми килешүе.

Җиңелү гарлеген бүген
Йегетләрчә җиңәчәк.
Аһ итәр әле Сабантуй,
Котлар аны киләчәк!

«Өйгә кайткач»

Кибет янында өч кеше
Бер яртыны салып тора.
Милиционер килеп шунда
Усал гына тамак кыра:
— Һей, ярамый!
Өйгә кайткач. Өйгә кайткач.

Бер сәрхуше, бугаз ертып,
Үзенчә җыр сузган итә.
Кай әмәлдер, каш җыерып,
Милиционер килеп җитә:
Һей, ярамый!
Өйгә кайткач. Өйгә кайткач.

Артта калган бер аңсызы
Кул күтәргән хатынына.
Килеп чыга милиционер,
Әйтеп куя каты гына:
Һей, ярамый!
Өйгә кайткач. Өйгә кайткач.

«Борын заман гаҗәп тыныч булган…»

Борын заман гаҗәп тыныч булган —
Булса булган су һәм җил шавы.
Юллар озын…
Вакыт салмак аккан…
Галәмәт зур булган Җир шары!
Хәзер — үзгә…
Шар да бик бәләкәй;
Бер хәл булса берәр ягында,
Орынмыйча һич тә үтә алмый,
Йөрәгеңә килеп кагыла.

«Мең аерылу бар йөрәктә…»

Мең аерылу бар йөрәктә,
Мең кавышу бар йөрәктә.
Дәшми йөргән мең кешенең
Мең тавышы бар йөрәктә.
Сыеныйм дигән күңелләргә 
Йөрәгемдә мең урын бар;
Чикләмәгез йөрәгемне,
Мең язмышка мең җырым бар!

*****

Юаттылар

Улы армиягә киткәч,
Кереп күрше апалар,
«Кайтыр, кайтыр, кайгырма!»-дип,
Әнисен юаталар.
Кызы кияүгә киткәч тә,
Керә шул ук апалар:
«Кайтыр, кайтыр, кайгырма!»-дип, 
Әнисен юаталар…

*****

Көлегез, көлегез

Кояш бөтен кешегә дә
Бертигез көлеп карый;
Көлү бит ул гөнаһ түгел,
Начальникка да ярый.
Көлегез, Көлегез, 
Файдасы күп, белегез!
Сау-сәләмәт, таза була
Шаярган, көлгән кеше;
Көлеп эче авыртса да,
Авыртмый бүтән төше!
Көлеп карасын иренә
Кайчакларны хатын да,
Ирләр дә уйлап карасын
Бер елмаю хакында…
Елмаймыйбыз, дип кыстатса
Әгәр йөзе чытыклар,
Күңел кабыргаларына
Бу җыр төртеп кытыклар!
Тырышыйк, зур өлеш кертик
Без көлү өлкәсенә,
Тик үзебез генә калмыйк,
Әй, адәм көлкесенә!..
Көлегез, Көлегез,
Файдасы күп, белегез!
*****

Суындылар язлар…

Ромашкалар быел үпкәләгән,
Башны чайкап читкә карыйлар,
Язлардан да соңга калып килдем,
Мин гаепле бугай, җаныйлар.

Сез хаман саф, сез хаман да яңа,
Сез хаман да күңел түрендә,
Мәхәббәтнең кайнар төсе сүнми,
Еллар, еллар гына сүрелә.

Исәнләшү-хушлашулар бергә,
Җәй кояшы бара шул баеп.
Яшьлегемнән килгән сөенчеләр-
Ромашкалар калды моңаеп…
*****

Зәңгәр күкләр офык тулы,
Ак болытлар туктап калган.
Иркенлекне иңләп гизгән
Җилләр ахры арган-талган.

Җаңга якын тын манзара…
Үткәннәрме? Бүгенме бу?
Бездән соң да җәйрәп ятыр
Килер дәвер түгелме бу?

Офыкларның чиген узып
Уйнар иген дулкыннары.
Минем күзләр белән сыйпар
Кемнәр килеп шул кырларны.

*****

Мөмкинлек

Бер тарлыкка-бер киңлек,
Ходай бирде мөмкинлек.
Дәртләндек тә җилкендек,
Бер зарландык, бер көлдек.

Булмас микән бәхетләр
Кояш чыккан бер көнлек?
Хаман күкләр якламас,
Җирдә үзең йоклама!

*****

Бәхет кайда?

Син карыйсың
Үткәннәрдән,
Күптәннәрдән,
Киләчәкне
Көткәннәрдән.
Син торасың
Сөенешкән,
Сыенышкан,
Сөеп дәшкән
Ак чәчәкләр
Арасында.
Син сыныйсың
Айлы төннәр,
Нурлы көннәр,
Моңлы өннәр
Тарафыннан.

Син сорыйсың:
— Ничек эшең?
Мин әйтәмен:
— Үзең төшен-
Яңа юллар
Түшәп яшим;
Бик шәп яшим-
Үткәннәрне
Күшәп яшим…

Бәхетле без,
Бәхет өмет
Иткән чакта,
Шунда ул, дип,
Киләчәтән
Көткән чакта.

*****

Төш юрау

Ак аргамак җиктем мин төшемдә,
Барам печән салган арбада.
Бала чактагыдай сөенечем
Тугарылган соң кай арада,-

Куып тотыйм дисәм, уйнап качар,
Мин яратып аңа карадым.
Көтеп алды үзе, ялын сыйнап,
Тән җылысын тоеп барамын.

Йөгәне юк икән, кирәкми дә,
Болай барулары уңай ла.
Безнең шушы якынлыкны күреп
Ап-ак чәчле агай елмая…

…Көнем үткән иде бик талчыгып-
Әйтерсеңлә тәмам арган ат.
Төшкә иңеп җанга канат бирде
«Илhам» атлы ап-ак аргамак!

*****

Тып-тын бер көн

Карт өянкеләр
Оеп торалар,
Тыныч тынлыкны
Тоеп торалар.

Офыклар йоткан
Бөрен тавышны.
Яңгыр томаны
Моңсу, сагышлы.

Бала чагыммы,
Төшемме, өнме,
Өркетмәче, җил,
Серлнбу көнне.

Бәпкә үләнле
Чирәмнәрем бу,
Тәпи йөрергә
Өйрәнгәнем бу.

Әткәң кайтыр дип,
Әнкәй көтәдер,
Юатып кына
Еллар үтәдер.

Юллар китте дә,
Кире кайтмады,
Өметләремне
Томан каплады.

Ә бүген никтер
Күңелем тула.
Миңа кушылып,
Яңгыр, бер җыла.

Тик шушы көндәй
Бул син шым гына,
Үксез үксүе
hәрчак тын гына…
*****

Әрнүләр

Мохтаҗлык белән
Ямаулы еллар,
Явызлык белән
Янаулы еллар —

Безнең яшьлекнең
Язмышы булды,
Киртәле булды,
Юлларны буды.

Күпме хыяллар
Имгәнеп калды,
Күпме омтылыш
Имәнеп калды.

Корбаннар җиңгән
Ватан сугышы — 
Күмелгән җиргә
Атам сулышы…

Язмышын иңгә
Алды ятимнәр,
Тылда җиңгәнгә
Бармы йә, тиңнәр?

Юллар дәшә дә,
Юк сиңа урын.
…Тынычта туар
Тук hәм мут буын.

«Без — менә кем!” — дип,
Өстән карарлар,
Күңелдә сызлар
Иске яралар.

Ертык бәхеткә
Ямаулы еллар — 
Тагын безгә ул
Янаулы еллар…

*****

«Татар тангосы»

Музыка ул күңелләрнең
Илhамлы серләшүе,
Моң телендә, сүзсез генә
Татарча сөйләшүе.

Кайгы-сагыштан юатып
Көй туа, күңел булгач,
Йөрәге булганнар аңлар – 
Кирәкми аңа тылмач.

Туган телем, бәгырҗкәем,
Син сандугач оясы,
Сараларны сайлап кына
Кочагыңа җыясың.

Милли моңнар күңелләрнең
Сайрашып сөйләшүе,
Үлемсез җаннар телендә
Сагынып серләшүе…
*****

Ак сакал, ах, ак сакал!

Былтыр күрдем яшьтәшемне,
Сүрелгән, сүнеп бара.
Картлык-шатлык түгел, диеп,
Бөкрәеп, сеңеп бара.

Кул селтәгән дөньясына,
Кырынуын ташлаган.
Узды гомер-калды күмер,
Диеп йөри башлаган.

Быел күргәч, танымыйча
Яныннан ук узганмын.
Күрәм, ак сакаллы берәү
Елмаеп кул сузганын.

Нинди кыланчык агай, дим,
Күзләрендә мутлык бар,
Хәрәкәте, көлүендә
Ташып торган шуклык бар.

-Әллә танымый инде, дип,
Үз итеп миңа дәште.
Күзлегем алдамый инде – 
Бу бит былтыргы яшьти!

-Сакал сине яшәрткән!-дип,
Карадым гаҗәп итеп.
-Зарланып туйдым да, менә
Үстердем мәзәк итеп!

Язмыш – кара сакал булса,
Без акка алмаштырып,
Яшик яшьлекне яшереп – 
Картлыкны алдаштырып!

Әтисе сакалын тарта
Елыйсы килгән малай.
Үз сакалы белән уйный
Картлыктан көлгән бабай.
*****

Өсте hәм асты

Йә чәчү өсте,
Йә печән өсте,
Йә урак өсте…
Өсте-өстенә
Эш тә эш кенә!

Берсе-берсенә
Hаман ялгана,
Авыл халкына
Кайчан ял аңа?

Әhә, кыш килер,
Кышын ял туар – 
Аюдай йоклап
Чыкса мал-туар?

Итен дә үстер,
Иген ик, Авыл,
Бөтен ил көтә — 
Кирәк бит, Авыл!

Эшләгән өчен
Түләү дисеңме?
Нәрсә булганын
Күрдең ич инде –

Тырышу ахры
Катырак булды,
Икмәк ахрысы
Артыграк уңды.

Кая куярга – 
Күп булгач, арзан,
Хәзер дөньяга
Хуҗа бит базар.

Техника кыйммәт,
Тишек шул кесә,
Ах, комбайн да
Шул кырда үссә…

Карама инде
Хезмәт хакына,
Эшли генә күр
Алла хакына:
Чәчү өсте дә,
Печән өсте дә,
Урак өсте дә
Килеп тора бит
Өсте-өстенә.

shaukatgaliev.ucoz.ru