Арсури поэма текст федоров – Михаил Федоров: Арçури – Вула Чăвашла
Михаил Федоров: Арçури – Вула Чăвашла
Михаил Федоров
Михаил Федорович Федоров (Хĕветĕр Михали) 1848 çулхи чÿкĕн 29-мĕшĕнче Чăваш Республикин Сĕнтĕрвăрри районĕнчи Хурапхара çуралнă. 1864-1869 çулсенче Шĕнерпуçĕнчи икĕ класлă шкулта, 1869-1873 çулсенче Самарти учительсем хатĕрлекен семинарире вĕренет. Кун хыççăн пĕр хушă хăй вĕреннĕ Шĕнерпуçĕнчи шкулта учительте ĕçлет. 1879 çулта вăл Хусанти учительсем хатĕрлекен семинари çумĕнче икĕ тата виçĕ класлă хула училищисем валли учительсем хатĕрлекен курсра вĕренет, хула училищин учителĕ ятне илме экзамен парать. Унтан вăл Шупашкарти виçĕ класлă училищĕре ĕçлет. Ăна уесри училищĕсен совечĕн членне те суйлаççĕ.
1891 çулта ăна Царевококшайск (хальхи Йошкар-Ола) хулине икĕ класлă шкул пуçлăхĕнче ĕçлеме яраççĕ. Поэт 1904 çулта çу уйăхĕн 4-мĕшĕнче вилнĕ.
М.Федоров «Арçури» поэмăсăр пуçне ытти сăвăсем те çырнă, йăла очеркĕсем пичетленĕ, вырăс поэзине чăвашла куçарнă. «Арçури» поэма XIX ĕмĕр вĕçĕнче ал çыру вĕççĕн халăх хушшине сарăлнă. Малтанхи хут 1908 çулта «Чăваш халапĕсем» кĕнекере пичетленнĕ [REF].
(Баллада)
Хĕвел ансан Хĕветĕр
(Эсир ăна пĕлетĕр)
Хĕвне çăкăр чикрĕ те,
Лаша кÿлсе ларчĕ те
Тухрĕ кайрĕ вăрмана
Хăрăк турат пуçтарма.
Карчăк Микули каймарĕ,
Ăна юлташ пулмарĕ:
Микул турра пуççапма
Ишекелле каймалла, терĕ.
Тÿр кĕллине тÿрлетме
Тиха тытса пусмалла, терĕ.
Арăм сыв мар, суя мар,
Хĕл-çăвĕпех хĕн курать, терĕ.
Кирилесем килте çук,
Лавраç пичче лава кайнă,
Салтак ачи пама кайнă.
Хĕвелтухăçĕ хĕрелет.
Ыр çанталăк пăсăлать,
Хура пĕлĕтсем чупаççĕ,
Çăва патĕнчен тухаççĕ,
Хăяматалла каяççĕ!
Хура вăрман хумханать,
Хура лаша хартлатать.
— Хура лаша, ан хартлат.
Хурамаран ма хăран?
Акă ĕнтĕ, ачсемĕр,
Аран-аран уткалать:
Ыраш улăм çитерсен,
Ыр выльăх та ывăнать,
Турткалаймасть, тухатмăш.
Çуркуннепе çул усал,
Сулахайра сулнăк пур,
Сылтăм енче çырма пур.
Хура утпа иксĕмĕр
Çырма хĕрне çитрĕмĕр.
Тăвар варĕ — тăвайкки,
Ăçта пур-ши сĕвекки?
Йĕп чиксе те куç курмасть.
Те арçури, те шуйттан,
Те ыр-усал, те вăр-хурах,
Те çул маяк, тем амак?
Чун шикленет, ăш вăркать,
Пуç тÿпинчен сĕрĕм тухать.
Шĕвик! шăхăрать, çын пекех,
Мăкăл-мăкăл юмахлать,
Шăтăр-шатăр тутарать;
Путь ухмаххи тапранать,
Юмах ярать, юптарать,
Йăнăш çулпа чуптарать.
Чике тăршшĕ ларттарать.
Акă ĕнтĕ, пăх ĕнтĕ:
↓ ↓ ↓ Маллалли пĕлтерÿ хыççăн ↓ ↓↓
Эпир пĕр-пĕр патшалăх тытса тăракан учреждени мар.
Тектсене ирĕклĕн тишкерсе хаклатпăр. Произведенисене сĕрĕмлĕх, сутлăх е пропаганда тĕллевĕпе мар – шырав, цитатăлу тунă чухне çăмăллăх кÿрессишĕн вырнаçтаратпăр.
– VulaCv, Вула чăвашла редакцийĕ
Сайта кĕртнĕ çĕнĕ текстсем:
↓↓↓ Маллали ↓↓↓
Çавраçил пек çавăрса,
Сикрĕ тухрĕ çырмаран,
Пĕкке хуçрĕ çурмаран,—
Ват çын пекех шур сухаллă,
Качака пек мăйракаллă,
Ури вăрăм, куçĕ чармак,
Урхас-Кушăк вăрманĕнче
Урлă-пирлĕ уткалать,
Урнă йыт пек тулашать:
Вĕрет, сурать, пусмăрлать,
Кăтăкласа вĕлерет.
Лаша кÿлсе ларать те,
Тутар ямшăк пулать те
Çĕр çĕмĕрсе чуптарать,
Çĕр чĕтретсе кăшкăрать…
Ах, турă çырлах, турă ан пăрах,
Ху этемне ху упрах!
Пире пăхан Пихампар,
Ху йыттуна хăвах чар.
Çултах вилес пулĕ-и-ха,
Киле çитсе тăрасчĕ,
Ыр вилĕмпе вилесчĕ,
Йÿтичченех пурнасчĕ,
Тÿшек çинче вилесчĕ.
Ыр вилĕмпе вилсессĕн,
Кушак çури мар тесе,
Хуллен-хуллен ерипе,
Авалхи çынсен йăлипе
Тирпейлесе пытарĕç.
Пуян вилет — мул юлать,
Ыр çын вилет — ят юлать,
Эпĕ вилсен, мĕн юлать?
Хуньăм хĕрĕ хура хĕр
Хурлăх курма вăл юлать.
Ачам-пăчам пит айван.
Халиччен суха тытайман.
Кам ачашлĕ ачама?
Кам хĕрхенĕ хĕрĕме?
Хăрăк турат пулас та
Кĕрхи çилпе вĕçсе ÿкес,
Çурхи шывпа юхса каяс,
Арман пĕвине пĕвенес.
Арман патне çитсессĕн,
Аран юлчĕ арçури.
Тарăн вара çитсессĕн,
Таркăн салтак пулчĕ кайрĕ,
Виснер хĕрне çитсессĕн,
Вилнĕ карчăк пулчĕ выртрĕ,
Çурма çула çитсессĕн,
Çурхи сурăх пулчĕ кайрĕ:
Хайхи-майхи арçури
Кайран кая юлчĕ те,
Анчăк çури пулчĕ те,
Арман патне çитсессĕн,
Арман айне кĕрех кайрĕ.
Лапка-лапка юр çăвать,
Мулкач сикет — йĕр тăвать.
Хура лаша, ан хартлат:
Эпир ĕнтĕ иксĕмĕр
Ителмесрен иртрĕмĕр,
Чиперуя тухрăмăр;
Çул чиперех пулмин те,
Чун шикленми пулчĕ ĕнте,
Чиперуйран иртсессĕн,
Пирĕн вăрман пит чипер;
Йăвă ÿснĕ йывăçсем,
Питĕ вăрăм чăрăшсем,
Пăхсан — çĕлĕк ÿкмелле,
Кассан — часах ÿкмелле.
Пилĕк юплĕ пилеш пур,
Сенĕк тума пит селĕм;
Хурăншурта хурама —
Турă ÿстернĕ туратсăр,
Турта тума вăл юрать.
Ват юмана çил ватнă,
Мĕнрен пулнă арçури
Ял хыçĕнчи çырмари?
Асаттесем ăстăваççĕ:
Арçынтанах пулнă, тет,
Энтри ятлă çынтан, тет.
Якур пичче çулпала
Пушкăрт лаши кÿлнĕ те,
Те çуркунне, те çулла
Яртлаттарса чуптарнă.
Каçпулттипе сиккипе
Ыраш пусси хĕррипе
Çавраçил пек пынă чух
Пĕр ăстарик вăрманта
Чĕлĕм чĕртме тапратнă;
Куç витĕрех мар пирки,
Пыран ута курмасăр,
Йытă вилĕмпе вилнĕ, тет.
Леш ухмаххи пулнă, тет.
Мĕн шыраса каçпала
Çав таранччен çÿрес-ши?
Йытă урипе утиччен,
Лаша кÿлсе ларас та,
Ним хуйхи те пулас мар;
Çитмен пурнăç лирки-çке
Çьгн куçĕнчен пăхатпăр,
Çиме çăкăр çитмесен,
Пăтавкка йăтса каятпăр.
Хырăç-марăç памашкăн
Хушпу саклат хыватпăр,
Ана тара паратпăр,
Ыраш калчи сутатпăр,
Кайран юра еретпĕр,
Хутаç çакса каятпăр,
Ыйткаласа çÿретпĕр.
↓ ↓ ↓ Маллалли пĕлтерÿ хыççăн ↓ ↓↓
Эпир пĕр-пĕр патшалăх тытса тăракан учреждени мар.
Тектсене ирĕклĕн тишкерсе хаклатпăр. Произведенисене сĕрĕмлĕх, сутлăх е пропаганда тĕллевĕпе мар – шырав, цитатăлу тунă чухне çăмăллăх кÿрессишĕн вырнаçтаратпăр.
– VulaCv, Вула чăвашла редакцийĕ
Сайта кĕртнĕ çĕнĕ текстсем:
↓↓↓ Маллали ↓↓↓
vulacv.wordpress.com
Арçури1
Хĕвел ансан Хĕветĕр
(Эсир ăна пĕлетĕр)
Хĕвне çăкăр чикрĕ те,
Лаша кӳлсе ларчĕ те
Тухрĕ кайрĕ вăрмана
Хăрăк турат пуçтарма.
Карчăк Микули каймарĕ,
Ăна юлташ пулмарĕ:
Микул турра пуççапма
Ишекелле каймалла, терĕ.
Тyр кĕллине тӳрлетме
Тиха тытса пусмалла, терĕ.
Арăм сыв мар, суя мар,
Хĕл-çăвĕпех хĕн курать, терĕ.
Кирилесем килте çук,
Лавраç пичче лава кайнă,
Салтак ачи пама кайнă.
Хĕвелтухăçĕ хĕрелет.
Ыр çанталăк пăсăлать,
Хура пĕлĕтсем чупаççĕ,
Çăва патĕнчен тухаççĕ,
Хăяматалла каяççĕ!
Хура вăрман хумханать,
Хура лаша хартлатать.
— Хура лаша, ан хартлат.
Хурамаран ма хăран?
Акă ĕнтĕ, ачсемĕр,
Аран-аран уткалать:
Ыраш улăм çитерсен,
Ыр выльăх та ывăнать,
Турткалаймасть, тухатмăш.
Чуман лаша пек чупать.
Çуркуннепе çул усал,
Сулахайра сулнăк пур,
Сылтăм енче çырма пур.
Хура утпа иксĕмĕр
Çырма хĕрне çитрĕмĕр.
Тăвар варĕ — тăвайкки,
Ăçта пур-ши сĕвекки?
Йĕп чиксе те куç курмасть.
Те арçури, те шуйттан,
Те ыр-усал, те вăр-хурах,
Те çул маяк, тем амак?
Чун шикленет, ăш вăркать,
Пуç тӳпинчен сĕрĕм тухать.
Шĕвик! шăхăрать, çын пекех,
Мăкăл-мăкăл юмахлать,
Шăтăр-шатăр тутарать;
Путь ухмаххи тапранать,
Юмах ярать, юптарать,
Йăнăш çулпа чуптарать.
Чике тăршшĕ ларттарать.
Акă ĕнтĕ, пăх ĕнтĕ:
Çавраçил пек çавăрса,
Çĕмĕртсене çĕмĕрсе,
Сикрĕ тухрĕ çырмаран,
Пĕкке хуçрĕ çурмаран,—
Ват çын пекех шур сухаллă,
Качака пек мăйракаллă,
Ури вăрăм, куçĕ чармак,
Урхас-Кушăк вăрманĕнче
Урлă-пирлĕ уткалать,
Урнă йыт пек тулашать:
Вĕрет, сурать, пусмăрлать,
Кăтăкласа вĕлерет.
Лаша кӳлсе ларать те,
Тутар ямшăк пулать те
Çĕр çĕмĕрсе чуптарать,
Çĕр чĕтретсе кăшкăрать…
Ах, турă çырлах, турă ан пăрах,
Ху этемне ху упрах!
Пире пăхан Пихампар,
Ху йыттуна хăвах чар.
Çултах вилес пулĕ-и-ха,
Киле çитсе тăрасчĕ,
Ыр вилĕмпе вилесчĕ,
Йӳтичченех пурнасчĕ,
Тӳшек çинче вилесчĕ.
Ыр вилĕмпе вилсессĕн,
Кушак çури мар тесе,
Хуллен-хуллен ерипе,
Авалхи çынсен йăлипе
Тирпейлесе пытарĕç.
Пуян вилет — мул юлать,
Ыр çын вилет — ят юлать,
Эпĕ вилсен, мĕн юлать?
Хуньăм хĕрĕ хура хĕр
Хурлăх курма вăл юлать.
Ачам-пăчам пит айван.
Халиччен суха тытайман.
Кам ачашлĕ ачама?
Кам хĕрхенĕ хĕрĕме?
Тăлăх турат пуличчен
Хăрăк турат пулас та
Кĕрхи çилпе вĕçсе ӳкес,
Çурхи шывпа юхса каяс,
Арман пĕвине пĕвенес.
Арман патне çитсессĕн,
Аран юлчĕ арçури.
Тарăн вара çитсессĕн,
Таркăн салтак пулчĕ кайрĕ,
Виснер хĕрне çитсессĕн,
Вилнĕ карчăк пулчĕ выртрĕ,
Çурма çула çитсессĕн,
Çурхи сурăх пулчĕ кайрĕ:
Хайхи-майхи арçури
Кайран кая юлчĕ те,
Анчăк çури пулчĕ те,
Арман патне çитсессĕн,
Арман айне кĕрех кайрĕ.
Лапка-лапка юр çăвать,
Мулкач сикет — йĕр тăвать.
Хура лаша, ан хартлат:
Эпир ĕнтĕ иксĕмĕр
Ителмесрен иртрĕмĕр,
Чиперуя тухрăмăр;
Çул чиперех пулмин те,
Чун шикленми пулчĕ ĕнте,
Чиперуйран иртсессĕн,
Пирĕн вăрман пит чипер;
Йăвă ӳснĕ йывăçсем,
Питĕ вăрăм чăрăшсем,
Пăхсан — çĕлĕк ӳкмелле,
Кассан — часах ӳкмелле.
Пилĕк юплĕ пилеш пур,
Сенĕк тума пит селĕм;
Хурăншурта хурама —
Турă ӳстернĕ туратсăр,
Турта тума вăл юрать.
Ват юмана çил ватнă,
Çĕмĕртсене çĕмĕрнĕ.
Мĕнрен пулнă арçури
Ял хыçĕнчи çырмари?
Асаттесем ăстăваççĕ:
Арçынтанах пулнă, тет,
Энтри ятлă çынтан, тет.
Якур пичче çулпала
Пушкăрт лаши кӳлнĕ те,
Те çуркунне, те çулла
Яртлаттарса чуптарнă.
Каçпулттипе сиккипе
Ыраш пусси хĕррипе
Çавраçил пек пынă чух
Пĕр ăстарик вăрманта
Чĕлĕм чĕртме тапратнă;
Куç витĕрех мар пирки,
Пыран ута курмасăр,
Йытă вилĕмпе вилнĕ, тет.
Леш ухмаххи пулнă, тет.
Мĕн шыраса каçпала
Çав таранччен çӳрес-ши?
Лаша кӳлсе ларас та,
Ним хуйхи те пулас мар;
Çитмен пурнăç лирки-çке
Çьгн куçĕнчен пăхатпăр,
Çиме çăкăр çитмесен,
Пăтавкка йăтса каятпăр.
Хырăç-марăç памашкăн
Хушпу саклат хыватпăр,
Ана тара паратпăр,
Ыраш калчи сутатпăр,
Кайран юра еретпĕр,
Хутаç çакса каятпăр,
Ыйткаласа çӳретпĕр.
ru.chuvash.org
Арзюри (поэма, перевод Евстафьева)
Коль собрался сидень в путь,
Жди пургу иль непогоду.
(Чувашская поговорка)
Солнце село. Дядя Хведер
Заложил коня под вечер
Да собрался в путь большой,
В путь не легкий – в лес густой.
«Посбираю дров сухих,
До ночи – куда еще!..»
Скучновато без своих –
Пригласил товарищей.
Но Мигул ответил так:
– целый год жена в постели,
Сам сегодня до Ишак
Собрался еле-еле.
Киреметь сердит на нас.
Помолюсь – авось поможет.
Жеребенка в жертву может,
Принести ему сейчас?..
Кириле – другой сосед –
И не показался.
Знать, его и дома нет:
Хведер не дозвался.
Да и дядюшка Лаврась
Снова выехал в извоз:
Говорят, что вчерась
В волость рекрутов повез.
А восток горит, горит
Кумачом-пожарищем.
Непогоду, знать, сулит
Горизонт пылающий.
Тучи черные невесть
Где взялись, спешат куда –
Небосвод закрыли весь
Их зловещие стада.
Лес волнуется, шумит…
– Н-но! Не трусь, мой карий!
Иль не видишь: вяз стоит
У дороги старый…
Ну, а карий чуть бредет
И храпит устало –
Достается в каждый год
Бедному не мало.
Да уж что и говорить:
Коль скотинушку кормить,
Не соломою ржаной
Надо бедную кормить.
Только где он – корм иной?
…А дорога по весне –
То навоз сплошной, то снег,
Слева – речка, справа – ров:
Чуть свернешь и – будь здоров –
Не захочешь больше дров.
Конь встает, иди хоть пеший.
Впереди… веха иль леший?
Иль какой разбойник-тать
Вышел ночью промышлять?
Впереди маячит что-то…
Что-то треснуло в кустах…
По спине холодным потом
Заструился жуткий страх.
Тур сирлах, неужто звери?
Сердце трепетно стучит.
Не захочешь, да поверишь,
Как в лесу злой дух кричит
И смеется, и хохочет,
Сказки-байки все бормочет,
Посвистом своим он хочет
Всех с дороги верной сбить,
Как козел он криворогий,
Как старик белобородый,
Мертвым ветром в лица дует –
Защекочет, заколдует.
Огрызается собакой.
Кто его ни встретит – всякий
Смертью страшною помрет:
Леший насмерть загрызет.
А потом на лошадь сядет,
Обратится ямщиком,
Так помчит, кричать заладит –
Задрожит земля кругом…
Никому в лесу, в пути,
Смерть не хочется принять.
В дом родимый бы прийти,
Милых детушек обнять,
До седых волос дожить,
А когда придет конец,
На своей постели мне
Тихой смертью бы почить.
Славу добрый человек
Оставляет кончив век.
Богатей умрет – добра
Оставляет горы;
Я ж умру – лишь детвора
Будет без призора
Да жена останется
Горе мыкать и страдать.
Чем остаться сиротою,
Лучше быть сухой травой,
Ветром яростным осенним
Унесенным лучше быть,
До пруда ручьем весенним
Легким мусором доплыть
И осесть, как ил, на дно,
Чтоб догнить там заодно…
Вплоть до мельницы до самой
Леший следом брел за нами.
Беглецом, удравшим с боя,
Он прикинулся в яру
И покойницей-каргою
Стал в Виснеровском бору.
Продолжая так идти,
Стал овцой на полпути.
Приотстал затем слегка,
Обратился вдруг в щенка
И под мельницу – в берлогу –
Завернул… И слава богу!
– Не храпи, мой карий друг!
Что нам страх теперь? Гляди:
Идельмесы позади,
Чиберуй лежит вокруг.
И его минуем скоро,
Недалек уже наш лес.
Он всегда с ветрами спорит,
Тянет ветви до небес.
Да, хорош, красив наш бор!
Глянешь – сердце радует;
Ели там, как на подбор,
Срубишь – звонко падают.
А березки! Каждый ствол
На оглоблю бы пошел.
У рябин не счесть развилин –
Вот уж, право, вышли б вилы!
Бурей дуб там привалило
И черемушник прибило.
Но откуда взялся леший,
Что людей пугает здешних?
«От Эндри, от мужика»,–
Скажут все наверняка.
Вспомнят деды и Ягура –
Богача и самодура.
На башкирском иноходце,
Запряженном в тарантас,
Выезжал он, как ведется,
На прогулку как-то раз.
Обогнув ржаное поле,
В лес заехал мимоходом.
А в лесу – ведь вот недоля! –
Нищий плелся тихим ходом.
И случилась тут беда:
На дороге как всегда,
Захотел курить старик,
К трубке старец и приник.
Глуховат, подслеповат –
Не успел он рассмотреть,
Как лошадкой был примят
И лихую принял смерть.
И чего б Эндри леском
Шляться, старому, пешком?
Да. Но где коня добыть?
Нам бы благо не ходить –
Бедность по миру гоняет,
Побираться заставляет.
Мы хушпу в заклад кладем,
Озимь с корня продаем,
Лишь бы подати внести.
Рад бы нищим не идти,
Да нужда опять в дому –
Вновь берешься за суму…
Последние изменения внес Admin (2005-11-12 20:46:09). Просмотрено: 14712.
ru.chuvash.org
Презентация по чувашской литературе 8 класса на тему М. Ф. Федоров. Арcури поэма.
Чтобы посмотреть презентацию с картинками, оформлением и слайдами, скачайте ее файл и откройте в PowerPoint на своем компьютере.
Текстовое содержимое слайдов презентации:
Урок теми: Михаил Федоров. «Арзури» поэма.Урок тĕллевĕ:М.Федоровăн пурнăзĕпе, пултарулăхĕпе паллашасси; «Арзури» поэмăна вуласа тĕп шухăшне палăртасси. М.Ф.Федоров – чăваш литературин классикĕ 29.11.1848-5.04.1904 Чăваш литературин классикĕ, педагог, этнограф, фольклорист. Чăваш Республикин Сĕнтĕрвăрри районĕнчи Хурапха ялĕнче зуралнă. Хусанти учительсем хатĕрлекен семинари зумĕнчи курсран вĕренсе тухнă, Шупашкарти, унтан Царевококшайскри (халĕ Йошкар-Ола) икĕ класлă хула училищисенче ачасене вĕрентнĕ. Литература ĕзне халăх сăмахлăхĕ пухнинчен тытăннă. « Авалхи зынсем », « Улăп тăпри », « Хурапха », « Туппай юмзă», « Чиртен сыватни» этнографиллĕ очерксем зырнă.Вĕсем 1876 зулта Хусанта « Известия по Казанской епархии » журналта пичетленнĕ. 1879 зулта « Арзури » поэма зырнă. Ăна чи малтан « Чăваш халапĕсемпе юмахĕсем » ятлă чăваш поэзи антологийĕнче пичетлесе кăларнă. Ыр зын вилет – ят юлать М.Федорова тĕнче шайне зĕклекен хайлав вăл — «Арзури ». Хурапха зыннисем: « Пĕчĕк ăстаран пысăк зын пулать »,- тенине Хĕветĕр Михали зак поэмăпа зирĕплетсе хăварнă. « Арзури » — чăн пурнăза кăтартакан юмахлатнă хайлав. Автор халăх сăмахлăхĕнчи сăнара илсе Хĕветĕр старикпе зыхăнтарнă , зĕнĕрен сюжетласа сăвă мелĕпе туллин зырнă. « Арзури» поэма – чăваш сăмахлăхĕн мерченĕ, 19 – мĕш ĕмĕр тяпинчи чи хаклă хайлав, литература шедеврĕ. М.Федоров. «Арзури» юмахлатнă поэма Тяр килли – йĕрĕх ( название духа, домашний бог ) Пихампар – авалхи чăвашсен выльăх – чĕрлĕх турри Чуман лаша – наян лаша Хăямат – шуйттан Йятиччен – ватăличчен Йăвă – зăра Йытă вилĕмĕ – сарăмсăр вилĕм Чике тăршшĕ ларт – ултала Йĕп чиксен те куз курмасть – питĕ тĕттĕм М.Федоров «Арзури» жанрне палăртман. Ăна тĕпчевзĕсем «сăвăлла юмах», «баллада», «сăвăлла халап» тесе пăхнă. Тĕрĕссипе вара «Арзури» — лиро-эпикăлла кĕске поэма, чăн пурнăзри лару-тăрăва хресченпе арзури сăнарĕсем урлă кăтартакан реализмла хайлав. Хайлав тытăмĕ Хайлав тытăмĕ Ĕз пузламăшĕ – каз пулсан Хĕветĕр пĕчченех вăрмана хăрăк турат пузтарма кайни. Ĕзĕн чи хĕря саманчĕ – тĕттĕм вăрманта Хĕветĕр арзурирен хăраса якни, хăрăк турат пузтарайманни. Ĕз вĕзленни – Хĕветĕр вăрмантан тухса тарсан лăпланни, арзури мĕнрен пулни зинчен тата пурнăз пирки те шухăшлани. Поэмăри илемлĕх мелĕсем « Арзурие » М.Федоров чăваш сăвви-юрришĕн характерлă 7 сыпăклă визепе, силлабикăпа усă курса зырнă. Чăваш юрри-сăввине зывăх заврасем, ваттисен сăмахĕсемпе каларăшсем час-часах тĕл пулаззĕ: Хĕвел тухăз хĕрелет, Ыр занталăк пăсăлать ( сăнлав ) Пуян вилет – мул юлать, Ыр зын вилет – ят юлать ( ваттисен сăмахĕ ) Аллитераци Ассонанс Эпитет: « хура вăрман », « хура хĕр » Танлаштару: « ват зын пекех шур сухаллă » Сăпатлантару: « хура пĕлĕтсем чупа
weburok.com
План-конспект урока по литературе (8 класс) на тему: Михаил Федоровăн «Арçури» поэма пахалăхĕ, жанр тĕсĕ, тытăмĕ, илемлĕх мелĕсем.
Урок теми: Михаил Федоровăн «Арçури» поэма пахалăхĕ, жанр тĕсĕ, тытăмĕ, илемлĕх мелĕсем.
Сапăрлăх тĕллевĕ: чĕлхе илемне туйма халăх культурине хисеплеме хăнăхтарасси.
Пĕлÿ тĕллевĕ: хайлава тишкерÿ тума, сăнарлă чĕлхене ăнланма хăнăхтарасси; А.С Пушкинăн «Бесы» хайлавĕпе М.Федоровăн «Арçурине» танлаштарасси.
Аталантару тĕллевĕ: ачасен логикăлла шухăшлавне аталантарасси, хăйсене тĕллĕн ĕçлеме хăнăхтарасси.
Урок мелĕсемпе меслечĕсем: учитель сăмахĕ, литература диктанчĕ, ушкăнпа ĕçлени, ыйту-хурав, коментариллĕ тата илемлĕ вулав, текстпа ĕçлени, словарь ĕçĕ, хĕвеллĕ кластер, пуçватмăш(Эсир ăна пĕлетĕр).
Пуплеве аталантарас хăнăхусем: панă ыйтусене тĕрĕс хуравлама, пуплевпе шухăша тĕрĕс йĕркелеме хăнăхтарасси.
Литература теорийĕ: Поэма – калуллă е лирикăллă, анлă сюжетлă, сăвăласа çырнă пысăк хайлав; унта халăхăн е уйрăм çынсен пурнăçĕ, ĕçĕ-хĕлĕ, шухăш-ĕмĕчĕ, кăмăл-туйăмĕ сăнланать; Поэмăра автор хăй çинчен те каласа пама пултарать (П.Н.Метинăн «Литературăпа халăх сăмахлахĕсен ăнлавĕсем» стр.36).
Баллада(уйланăш) – çуйлану(лирика) поэзийĕн калуллă жанрĕ. Литература уйланăшĕ – кунта çыравçă сюжета истори событийĕпе, харпăр хăй инкек-синкекĕпе, фантастика пулăмĕпе çыхăнуллăн йĕркеленĕ май, персонажсене лирикăпа эмоци тĕлĕшĕнчен хак парать; çак хайлавра ялан тенĕ пекех пейзажлă пуçламăш тата пейзажлă вĕçлев пулать; унăн никĕсĕнче — уçă тата вăрттăн диалогсем; литературăра истори; кил-йыш, фантастикăллă тата ытти йышши балладăсем пулаççĕ (П.Н.Метинăн «Литературăпа халăх сăмахлахĕсен ăнлавĕсем» стр.57).
Словарь ĕçĕ
а) ăнлантаруллă: Тÿр кĕлли – йĕрĕх. (Н.И.Ашмарин «Чăваш сăмахĕсен кĕнеки», Т14 стр. 226 )
Пихампар – çынсене ырă салатакан, вĕсене хÿтĕлекен, авалхи чăвашсен выльăх-чĕрлĕх турри(Н.И.Ашмарин «Чăваш сăмахĕсен кĕнеки», Т15 стр. 226 )
Чуман лаша – кахал лаша.(Н.И.Ашмарин «Чăваш сăмахĕсен кĕнеки», Т9 стр. 252 )
Хуньăм хĕрĕ – арăм(Н.И.Ашмарин «Чăваш сăмахĕсен кĕнеки», Т16 стр. 166).
Усă курмалли хатĕрĕсем: компьютор, проэктор, экран, Н.И.Ашмарин «Чăваш сăмахĕсен кĕнеки», С.И.Ожеговăн «Толковый словарь русского языка», П.Н.Метинăн «Литературăпа халăх сăмахлахĕсен ăнлавĕсем», А.С.Пушкинăн «Бесы» поэма тексчĕ, дидактика хатĕрĕсем (литература диктанчĕ).
Курăмлăх хатĕрĕсем: М.Ф.Федоровпа А.С.Пушкин сăн ÿкерчĕкĕсем, слайдсем («Арçури» поэма тăрăх хатĕрленĕ литература диктанчĕ, ăнлантаруллă словарь ĕçĕ, А.С.Пушкинăн «Бесы» тата М.Ф.Федоровăн «Арçури» поэмипе ĕçлени, Поэма эпиграфĕпе ĕçлени, Литература теорийĕ, «Арçури» поэма сюжечĕ, Киле ĕç).
Урок тĕсĕ: хайлава тишкермелли хутăш урок
Урок юхăмĕ
Класа йĕркелени
I Килти ĕçе тĕрĕслени
- Михаил Федоровăн «Арçури» поэми тăрăх хатĕрленĕ литература диктанчĕ çырни.
Хĕветĕр мĕншĕн вăрмана пĕччен каять? | Мĕнрен епле майпа пулнă арçури? | Арçури мĕн-мĕн тăвать? | Хĕветĕр ăçта-ăçта пулать? |
-… каймарĕ, арăмĕ сывă мар пирки … пуç çапма … каять — … килте çук — … салтак ачи леçме кайнă | … ятлă çынна … лашипе таптаса кайнă та арçури пулнă | Шăхăрать Юмахлать Шатăртаттарать Юптарать Çулран çĕтерет Уткалать Тулашать … … … … Чуптарать Кăшкарать | … варĕ– … вăрманĕ – Тарăн вар – … шывĕ – арман – Итлемес – …уй – Хурăншур |
2) Словарь ĕçĕ
Тÿр кĕлли – йĕрĕх.
Пихампар – çынсене ырă салатакан,вĕсене хÿтĕлекен, авалхи чăвашсен выльăх-чĕрлĕх тури.
Чуман лаша – кахал лаша.
Хуньăм хĕрĕ – арăм.
3) «Эсир ăна пĕлетĕр» пуçватмăшпа ĕçлени.
II Çĕнĕ темăна ăнлантарни.
- Хайлава çырнин историйĕпе паллаштарасси.
Чăваш çыравçисем вырăс поэчĕсен хайлавĕсене юратса вуланă, вĕсен ĕçĕсене чăвашла куçарнă, вĕсем евĕрлĕрех хайлавсем çырма тăрăшнă. М.Ф.Федоров та çав çулпах пынă. Ăна уйрăмах А.С.Пушкин хайлавĕсем килĕшнĕ. Çак туртăма пула вăл «Бесы» поэмăна чăвашла куçарма пуçăнать. Ĕç йывăррăн пырать. Вара М.Ф.Федоров чăвашсем хушшинче те арçури çинчен тĕрлĕ халапсем çÿренине асра тытса хресченĕн йывăр пурнăçĕ çинчен çĕнĕ хайлав çырать.
Поэмăна хăш çул çырни пирки тĕпчевçĕсем тĕрлĕрен шухăшлаççĕ. М.Я.Сироткин ăна 1879 çулта хайланă тесе палăртать. Д.Ф.Филимонов çырнисенче 1884 çула асăнни тĕл пулать. Г.И.Комиссаров шучĕпе вара 1891 çулта çырнă. 1908 çулта Чĕмпĕрте «Чăваш юмахĕсемпе халапĕсем» кĕнекере пĕрремĕш хут поэма кун çути курнă.
- Ушкăнсемпе ĕçлени (А.С.Пушкин «Бесы» тата М.Ф.Федоровăн «Арçури» поэма)
-Атьăр-ха А.С.Пушкинăн «Бесы» тата М.Ф.Федоровăн «Арçури» поэмисене танлаштарса пăхар. Мĕнлерех сăнарлаççĕ арçури сăнарне?
-Пур-ши унта пĕрпеклĕхсем?
а) 1 ушкăн. С.И.Ожеговăн «Толковый словарь русского языка» тата Н.И.Ашмаринăн «Чăваш сăмахĕсен кĕнекипе» ĕçлени.
А.С.Пушкин «Бесы» | М.Ф.Федоров «Арçури» поэми |
Бес – 1. В религии и народных поверьях: злой дух. 2 перен. О живом ловком, задорном человеке. (С.И.Ожегов «Толковый словарь русского языка» стр 44). | Ар çури – çынран пулнă усал. …Вăрманта вилнĕ çынсен чунĕ кăшкăрса çÿренĕ. Çавсене вара арçурисем тенĕ. (Н.И.Ашмарин «Чăваш сăмахĕсен кĕнеки» Т2 стр72 ). |
2 ушкăн А.С. Пушкин хайлавĕнчи арçурине(бес) М. Федоровăн арçурипе танлаштарни.
А.С.Пушкин «Бесы» | М.Ф.Федоров «Арçури» поэми |
Пень Волк | Ват сын пек шур сухаллă Качака пек мăйракаллă Урна йыт пек тулашать Таркăн салтак Вилнĕ карчăк Çурхи сурăх Анчăк çури |
3 ушкăн. Текстри пĕр пеклĕхсене шырани (А.С.Пушкин «Бесы» поэма, М.Ф.Федоров «Арçури» поэма.
А.С.Пушкин «Бесы» | М.Ф.Федоров «Арçури» поэми |
Мчатся тучи, вьются тучи | Хура пĕлĕтсем чупаççĕ, |
Хоть убей следа не видно; | Йĕп чиксе те куç курмасть |
В поле бес нас водит, видно, Да кружит по сторонам. | Йăнăш çулпа чуптарать. Чике тăршшĕ ларттарать |
Дует, плюет на меня; | Вĕрет, сурать, пусмăрлать |
Мчаться бесы рой за роем В беспредельной вышине, Визгом жалобным и воем Надрывая сердце мне. | Те арçури, те шуйттан, Те ыр-усал, те вăр-хурах, Те çул маяк, тем амак? Чун шикленет, ăш вăркать, Пуç тӳпинчен сĕрĕм тухать. |
- «Тухман çын тухсан тăман тухать тет» поэма эпиграфĕпе ĕçлени.
а) — Мĕншĕн-ши хайлав эпиграфне çак йĕркесене илнĕ?
— Хĕветĕр куçне мĕншĕн арçури курăнать?
— Хайлаври тĕп сăнар арçури е Хĕветĕр?
Çут çанталăк пулăмĕсем çынсен ĕçĕ-хĕлĕпе çыхăнман. Тăман тухасси, çил алхасасси, çумăр çăвасси хăйсен йĕркипе пулса пыраççĕ. Поэма эпиграфĕ кунта вулакана чăн пурнăçран тĕшмĕшлĕх тĕнчине куçарма кирлĕ.
ă) Хĕветĕр сăнарĕпе хĕвеллĕ кластер йĕркелени.
б) Синквенй çырни.
- Хĕветĕр
- ĕçчен, тĕшмĕшлĕ
- хăрать, таврăнать, талпăнать.
- Ĕçчен, тĕшмĕшлĕ Хĕветĕр пурăнма малалла талпăнать.
- аптраман чăваш.
- Хайлав жанрĕпе ĕçлени.
- Вĕрентекен сăмахĕ.
Михаил Федорович Федоров «Арçури» жанрне палăртман. Тĕпчевçĕсем XX ĕмĕрĕн 30-мĕш çулĕсенче ку хайлава баллада теме пуçланă.
— Хайлав жанрĕ поэма е баллада?
- Литература теорийĕ
а)1 ушкăн С.И.Ожеговăн «Толковый словарь русского языка» словарĕпе баллада термина ăнлантарать.
ă)2 ушкăн С.И.Ожеговăн «Толковый словарь русского языка» словарĕпе Поэма термина ăнлантарать.
б) 3 ушкăн П.Н.Метинăн «Литературăпа халăх сăмахлахĕсен ăнлавĕсем» словарьпе уйланăш, термина ăнлантарать.
в) Учитель хушса калани.
Поэма – Поэма – калуллă е лирикăллă, анлă сюжетлă, сăвăласа çырнă пысăк хайлав; унта халăхăн е уйрăм çынсен пурнăçĕ, ĕçĕ-хĕлĕ, шухăш-ĕмĕчĕ, кăмăл-туйăмĕ сăнланать; Поэмăра автор хăй çинчен те каласа пама пултарать. Лирикăллă тата лиро-эпикăллă поэмăсен тĕсĕсем пулаççĕ. Поэмăра пулни-иртни эпикăлла каласа панин никĕсĕ пулса тăрать, вăл халăх шухăш-ĕмĕтне кăтартать.
С.И.Ожегов «Толковый словарь русского языка» | П.Н.Метин «Литературăпа халăх сăмахлахĕсен ăнлавĕсем» |
Баллада — лирическое или лиро-эпическое стихотворение особой формы на историческую, обычно легендарную, тему. (стр. 35) | Баллада(уйланăш) – çуйлану(лирика) поэзийĕн калуллă жанрĕ. Литература уйланăшĕ – кунта çыравçă сюжета истори событийĕпе, харпăр хăй инкек-синкекĕпе, фантастика пулăмĕпе çыхăнуллăн йĕркеленĕ май, персонажсене лирикăпа эмоци тĕлĕшĕнчен хак парать; çак хайлавра ялан тенĕ пекех пейзажлă пуçламăш тата пейзажлă вĕçлев пулать; унăн никĕсĕнче — уçă тата вăрттăн диалогсем; литературăра истории; кил-йыш, фантастикăллă тата ытти йышши балладăсем пулаççĕ (П.Н.Метинăн «Литературăпа халăх сăмахлахĕсен ăнлавĕсем» стр.57). |
Поэма — Большое стихотворное произведение на историческую, героическую или возвышенную лирическую тему (стр. 576) | Поэма – калуллă е лирикăллă, анлă сюжетлă, сăвăласа çырнă пысăк хайлав; унта халăхăн е уйрăм çынсен пурнăçĕ, ĕçĕ-хĕлĕ, шухăш-ĕмĕчĕ, кăмăл-туйăмĕ сăнланать; Поэмăра автор хăй çинчен те каласа пама пултарать(П.Н.Метинăн «Литературăпа халăх сăмахлахĕсен ăнлавĕсем» стр.36). |
III Ачасен ăнланăвĕсемпе хăнăхăвĕсене çирĕплетни
- «Арçури» поэма сюжечĕпе ĕçлени.
— Мĕн-ши вăл хайлав сюжечĕ?
— Мĕнле пайсенчен тăрать?
— «Арçури» поэмăра вăл мĕнлерех йĕркеленнĕ?
а) Ачасем хăйсем тунă сюжетлă ÿкрчĕксене ăнлантарса пани.
ă) «Арçури» поэмăн çул çÿрев талккăшĕ çинче хайлав тытăмне ÿкерни.
Умсăмах – Хĕветĕр вăрмана мĕншĕн пĕччен кайнине калани.
Ĕç пуçламăшĕ – каç пулсан Хĕветĕр пĕчченех вăрмана хăрăк турат пуçтарма кайни.
Ĕç аталанăвĕ – çанталăк пăсăлни.
Ĕçĕн чи хĕрÿ саманчĕ – тĕттĕм вăрманта Хĕветĕре арçури курăнни.
Ĕç вĕçленни – Хĕветĕр вăрмантан тухса Чиперуя çитсен лăпланни.
Хыççăн калани — арçури мĕнрен пулни çинчен тата пурнăç пирки те шухăшлани.
- Илемлĕх мелĕсемпе ĕçлени.
- Ушкăнсемпе ĕçлени
1 ушкăн Поэмăра ваттисен сăмахĕсемпе каларăшсем, сăнавсем, туптармăшсем тупать.
2 ушкăн Поэмăра ассонанс, аллитерации, тата малти састаш тĕслĕхĕсем шырать
3 ушкăн Поэмăра эпитет, метафора, танлаштару, сăпатлантару шырать.
III. Урокра вĕреннине аса илсе çирĕплетесси.
— Сире урок килĕшрĕ-и?
— Урокра мĕн çĕннине пĕлтĕр? Хăвăр кăмăлăра палăртса сĕтел çинче выртакан чăваш тĕррисене хаçат çине çыпăçтарăр. Хĕрлĕ – килĕшрĕ, кăвак – аван, симĕс – ытлашшиех мар, сарă – çук.
Киле ĕç: 1) «Лапка-лапка юр çăвать..» сыпăка е хăвра килĕшнĕ ытти вырăнсене пăхмасăр калама вĕренме.
- «Манăн пурнăçри шиклĕ самант» ятлă сăвă е калав çырма.
- Габдула Тукайăн «Шурале» хайлавне тупса вулама.
- Арçури хайлав тăрăх тест хатĕрлеме.
nsportal.ru
жанровые особенности, композиция, средства выразительности, значимость произведения»
Разделы: Литература, Общепедагогические технологии
Цели урока:
1) заинтересовать учащихся творчеством Михаила Федорова, формировать у них стремление быть человеком, полезным народу, любящим; жизнь и осознающим ее ценность;
2) в процессе анализа произведения «Леший» выявить его жанровые особенности, композицию и языковые средства художественной выразительности;
3) подчеркнуть, что труд красит человека;
4)совершенствовать такие навыки работы с текстом, как составление плана, пересказ, обсуждение прочитанного, комментирование эпизодов.
Формы и методы работы:
слово учителя, ответы на вопросы, беседа — поиск ответа на проблемный вопрос, выразительное чтение, прослушивание произведения в исполнении артиста, просмотр слайдов на компьютере, подведение итогов работы.
Приемы для развития речи учащихся: чтение учителем произведения, прослушивание произведения в исполнении артиста, чтение учащимися текста, работа над средствами выразительности, работа над анализом текста, выявление ключевых слов, создание синквэйна.
Оборудование: портрет Михаила Федоровича Федорова, компьютер, слайды, литература:
1) Михаил Федоров Арçури.- Шупашкар, 1984;
2) Метин П.Н, Мефодьев А. И Литература халǎх сǎмахлǎхĕн ǎнлавĕсем.- Шупашкар,1997
3) Чǎваш литературин классикĕ Михаил Федоров.- Шупашкар,1998;
4) Чувашский язык и литература: теория и методика.- Чебоксары, 2004.
Домашняя работа: выучить наизусть отрывок «Лапка — лапка юр çǎвать…» или другой по выбору.
Ход урока
Знакомство с темой и целями урока.
Эпиграф к уроку: «В небольшой по объему поэме «Леший» Михаилу Федорову удалось запечатлеть древнюю жизнь чувашского народа, его широкую душу».
Михаил Сироткин,
ученый с мировым именем, профессор
I. Объяснение нового материала.
1) Учащимся дано было задание: познакомиться с биографией писателя, прочитать поэму «Леший», подготовить сообщение на заданную тему.
— Где родился Михаил Федоров? Что вам известно об этом месте?
— Приходилось ли вам бывать на родине писателя?
— Как переводится на русский язык название деревни Хурапха?
— Правы ли были односельчане Михаила Федоровича Федорова, говоря, что из маленького мастера вырастет великий человек?
— Когда родился М. Федоров? Что это было за время?
— С кем из известных чувашских деятелей родился М. Федоров в один год?
— Чем примечательны детство и школьные годы писателя?
— Чем характеризуется время, в которое жил и творил М. Федоров?
— Кто помог найти М. Федорову свое место в литературе?
— Где захоронено тело М. Федорова?
— Где расположен Чар хули? Как он сейчас называется?
2) Основополагающие вопросы урока.
а) Почему классические произведения не теряют своей актуальности?
б) Почему «Леший» — лиро-эпическая поэма, а не сказка и не баллада?
Классика – произведения искусства, имеющие общепризнанное значение, отличающееся глубиной содержания, продуманностью образов, богатством языка и являющиеся образцом мастерства.
Важнейшей заслугой М.Ф.Федорова является то, что он в поэме «Леший» реалистически запечатлел жизнь чувашского крестьянина, пользуясь фольклорной формой сказки. Основной мыслью произведения является следующее: даже у бедного крестьянина с пугливым характером в душе могут жить великие стремления: несмотря на трудности, нужно всегда оставаться человеком добрым и отзывчивым, старающимся изо всех сил выбиться из нужды и избежать позорной смерти.
Поэма открывается эпиграфом, в качестве которого взяты слова из народной поговорки: «Когда выйдет из дома человек, который ранее не выходил в путь, начнется пурга» (Не выходивший ранее, говорят, выйдет к пурге). Безусловно, природные явления никоим образом не связаны с жизнью человека. Пурга, ураган, ливневые дожди имеют свою природу происхождения, а начнутся они вне зависимости от того, выйдет ли человек из дома или остается там. Эпиграф нужен здесь для того, чтобы перенести читателя из современной жизни в мир суеверий (предрассудков).
3) История создания поэмы «Леший».
— В каком году была написана поэма «Леший»?
— Когда и где была впервые опубликована поэма?
Чувашские писатели учились мастерству у русских классиков, переводили на родной язык их произведения, в подражание классикам создавали свои произведения. М.Ф.Федоров был увлечен творчеством А.С.Пушкина. Желая приобщить чувашский народ к лучшим образцам русской классической литературы, он берется за перевод поэмы А.С.Пушкина «Бесы». Работа продвигалась с трудом. М.Ф.Федоров решает написать свое оригинальное произведение, в котором бы отразилась нелегкая жизнь чувашского крестьянина. Причем в произведении писатель хотел выразить народное представление о лешем.
Существует несколько точек зрения о том, в каком году была написана поэма. Так, М.Я.Сироткин относит ее к 1879 году, Д.Ф.Филимонов – к 1884, а по мнению Г.И.Комиссарова она была создана в 1891 году.
Впервые поэма была опубликована в 1908 году в Симбирске в книге «Чувашские сказки и предания».
4) Прослушивание поэмы в исполнении артиста Ефима Никитина.
5) Работа над вопросами:
Дайте название эпизоду:
а) Солнце садится. Федор запряг лошадь и отправился в лес.
б) Погода разгулялась. Черный лес взволновался. Лошадь, накормленная ржаной соломой, не может больше идти.
в) Хоть глаз выколи, темно. Федор встретил Лешего.
г) Федор задумался о смерти и своей семье.
д) Облик Лешего меняется: у глубокого оврага он словно беглый солдат, у края Виснера мертвая старуха, на середине пути – ягненок.
е) Погода налаживается, в душе становится спокойнее.
ж) Мысли о жизни, проходящей в нужде.
ІІ. Анализ произведения.
1) Жанр произведения.
Михаил Федорович Федоров не указал жанр произведения. Исследователи его творчества в 30 годах 20 века относили произведение «Леший» к жанру баллады. На самом деле это лиро-эпическая поэма, потому что в ней отразилась действительность.
Поэма – одна из сложных жанровых форм. Выделяются 2 жанровые разновидности поэмы: лирическая и лиро-эпическая. В основе поэмы – изображение действительных событий, в ней находят отражение мысли и мечты народа. По сравнению со стихотворением и песней в поэме несколько сюжетных линий, более широкий охват действительности, большее количество героев, глубокое проникновение в характер персонажей. Силлабика – такая система стихосложения, для которой характерно одинаковое количество слогов в строке, с ней активно работали такие классики чувашской поэзии, как К.Иванов, М.Федоров и некоторые другие.
2) Композиция произведения.
Завязка – вечером Федор отправляется за хворостом в лес.
Кульминация – в темном лесу Федор пугается лешего настолько, что не в состоянии собирать хворост.
Развязка – Убежав из леса, Федор успокаивается, задумывается о происхождении лешего и своей жизни.
3) Карта — схема маршрута Федора из поэмы «Леший».
Можно восстановить маршрут Федора. Его протяженность 14-15 километров: Хурапха (не упоминается в произведении) → деревня Ителмес (в настоящее время Сятракасы) → Тǎвар вǎрри (вариант Тарǎн вар, т.е. Глубокий овраг). Оттуда вернуться домой необходимо половина суток с лишним (в произведении действие начинается после заката солнца и завершается с восходом.
В произведении Федору встречаются и такие топонимы, которые не могли иметь место: Виснер, Хурǎншур, Урхас Кушǎк, Чиперуй – звучные и красивые слова. Автор был знаком с этими местами и не смог не включить их в повествование.
Поэт изображает героя разносторонне: в разной обстановке (в пути, в лесу, в поле), обуреваемого разными чувствами (терпение, страх, радость, победа). Герой стремится выжить, избежать позорной смерти. Но и дома у героя не все благополучно: одни лишения ждут его там. Таким автор видит жизнь чуваша.
4) Средства выразительности в поэме.
Поэма «Леший» написана М.Федоровым характерным для чувашских песен семистопным размером в силлабической системе стихосложения. Близкие к фольклорным песням и народным пословицам фразы часто встречаются в поэме:
Краснеет восток.
Хорошая погода портится.
Богач умирает — богатства остаются.
Хороший человек умрет, но имя его будет жить.
Аллитерация
Ассонанс
Эпитет: темный лес, черная девушка.
Сравнение: как старик седобородый.
Олицетворение: бегут черные тучи.
5) Главный герой поэмы.
Федор — центральный персонаж поэмы. Он бедный крестьянин, имеющий большую семью, маленькие дети еще соху не держали. Может, поэтому он и не заготовил вовремя дров на зиму. Несмотря на вечер, герой отправляется в лес за хворостом. Уже в пути его застает темнота, и Федор начинает робеть, ему чудятся страшилища. Это подчеркивает его уровень развития, веру в суеверия. Федор боится умереть в пути, он хочет успеть добраться до дома. Его пугает и то, что дети останутся сиротами: кто приласкает его ребенка? кто пожалеет дочь? Федор благополучно добирается до желаемого места. Ближе к утру, он держит путь к дому. Начинает светать, и душа его успокаивается, страх отступает.
6) Образ лешего в поэме.
Леший — мифический персонаж. В народе издревле о нем слагались истории. В словаре Н.И .Ашмарина он упоминается как житель лесов и оврагов. Леший возник из душ людей, погибших не своей смертью, а также от незахороненных тел, или если девушка, не вышедшая замуж, родила ребенка и оставила младенца в лесу или овраге. Леший до смерти любит пугать людей, щекотать, доводить до болезни (безумия), но он никогда не убивает своих жертв.
В чувашском фольклоре много преданий о лешем. В них образ лешего предстает и как носитель зла, и как источник добра.
Зачем же понадобился автору образ лешего? Дело в том, что М.Ф.Федоров в поэме изображает жизнь чувашского крестьянина 19 века. Образ лешего, по мнению автора, должен был более полно раскрыть образ главного героя Федора. Автор отказывается от прямой характеристики героя и предоставляет читателю самому делать выводы о персонаже в эпизоде встречи с лешим. Федор не только беден в материальном отношении, но и суеверен. Слышанные когда-то народные предания о мифических существах он принимает за правду, так как далек от науки.
7) Другие образы в поэме.
Конечно, поэма не ограничивается только образами Федора и лешего. Здесь нам встретятся сын старухи Микула, брат Лавраç, Кирилле, Энтри. Как и Федор, они не сидят сложа руки. У Микулы больна жена, уже несколько лет она терпит невыносимые муки. Чтобы получить облегчение, она хочет поклониться иконе Николая Чудотворца, что в Ишаках. Таким образом, автор расширяет представление о жизни чувашского крестьянства, вводя второстепенных героев в поэму.
8) Есть ли у других народов предания о лешем?
Практически у всех народов встречается образ лешего. Попал он и на страницы художественной литературы. Произведение татарского поэта Габдуллы Тукая «Шурале» созвучно поэме М.Федорова «Леший». У многих народов ведь были примерно одинаковые представления о добре и зле, да и сейчас эти общие черты имеют место. Только названия разные: у чувашей — арçури, в славянской мифологии — щур (чур), див, у русских — леший, у татар — шурале, у древних греков и римлян — пан (фавн), сатир, силен и другие злые духи.
III. Закрепление пройденного материала.
1) Вопросы по содержанию поэмы.
— Каким эпиграфом открывается поэма?
— Почему Федор отправляется в лес после заката солнца?
— Где разворачивается действие поэмы?
— Насколько велика семья Федора?
— В лесу, какой деревни, по мнению Федора, живет леший?
— Каким видится леший испуганному Федору?
— Закончите фразу, взятую из поэмы:
Хоть иголку воткни…
Богач умирает…
Чем быть одинокой веткой…
2) Тест.
1. Кто является центральным персонажем поэмы?
А) леший
Б) брат Ягур
В) Федор
2. Прежде чем выйти из дома, что положил за пазуху Федор?
А) нож
Б) хлеб
В) лепешку
3. С какой целью Федор отправляется в лес?
А) за хворостом
Б) за черенком для лопаты
В) набрать веток вязи для ягнят
4. Почему сын старухи Микула не идет вместе с Федором в лес?
А) ему надо было быть на базаре
Б) он в Ишаки собирался
В) на мельницу ушел
5. Как меняется погода после того, как Федор выехал из дома?
А) Хорошая погода портится
Б) Солнце засияло
В) Начинается дождь
6. Почему лошадь Федора быстро устала?
А) из-за смены погоды
Б) так как ее кормили ржаной соломой
В) из-за плохой дороги.
Кластер по образу лешего
Сказку сказывает |
Леший Кричит так громко, что земля сотрясается |
Белобородый |
Рассказывает |
||
Ходит |
Рогатый |
|
Сердится |
||
Дует |
Длинноногий |
|
Плюется |
||
Угнетает |
Вытаращенные глаза |
|
Щекочет до смерти |
||
Убегает, разрушая землю |
Написание синквэйна
Имя существительное: Леший
2 прилагательных: рогатый, устрашающий
3 глагола: дует, плюется, угнетает
Предложение: Леший в лесу людей заставляет плутать
Итог: имя прилагательное + имя существительное: мифологический персонаж
Домашнее задание: Выучить наизусть отрывок «Лапка-лапка юр çǎвать…» или другой по выбору.
20.05.2010
xn--i1abbnckbmcl9fb.xn--p1ai
|
www.openclass.ru