Татарча табышмаклар — Татарские загадки

* Акыллыга да әйттем −
Уйлады да белде;
Акылсызга да әйттем −
Тыңлады да көлде.
(Табышмак)
* Югалткан әйберең түгел, −
Эзләмичә тапмыйсың.
(Табышмак)
* Әйткәч, беләсегез килә,
Белгәч, көләсегез килә.
(Табышмак)
* Утыз тештән чыккан − утыз адәмгә җәелә.
(Мәкаль)
* Моны миңа сөйләде Алдар,
Әгәр сиңа очраса,
Ул сине дә алдар;
Болар барсы да ялган,
Ялган булса да,
Ак кәгазьгә язылган.
(Әкият)
* Үлчәүләрдә үлчәнми,
Базарларда сатылмый.
(Акыл)
* Аршынлы түгел, потлы түгел,
Һәркемдә бар.
(Акыл)
* Бер байлык бар − янмый,
Карак та урлый алмый,
Төшеп тә югалмый.
(Белем)
* Акыллы чәчә барыр,
Акылсыз җыя барыр.
(Белем)
* Ачыдан ачырак, татлыдан татлырак,
Усалдан усалрак, дөрестән дөресрәк
Нәрсә бар дөньяда?
(Тел)
* Акчасыз керәсең, хәзинә алып чыгасың.
(Мәктәп)
* Агач түгел − яфраклы,
Тун түгел − тегелгән.

(Китап)
* Кабат-кабат катлама,
Акылың булса ташлама.
(Китап)
* Теле юк − үзе аңлата.
(Китап)
* Анда бар да бар.
(Китап)
* Өнсез, җансыз − иң якын дус.
(Китап)
* Кечкенә генә сандыкка бөтен дөнья сыйган.
(Китап)
* Ак җир, кара тап,
Нәрсә булыр, уйлап тап.
(Китап)
* Ак ялан, кара сукмак, −
Йөри белгән эз табар.
(Китап)
* Ача да яба, ача да яба,
Җавабын зирәк таба.
(Китап)
* Киштә башында төпле төргәк,
Аңа һәр өйдә хөрмәт,
Һәркемгә дә иң кирәк.
(Китап)
* Кул белән чәчәсең, күз белән җыясың.
(Язу, уку)
* Җирлеге ак, орлыгы кара,
Җимеше ни булыр? −
Тикшереп кара.
(Кәгазь, юзу, уку)
* Кәкре-бөкре сызылган,
Хәрефләре сыгылган,
Асты бар, өсте бар,
Тырма кебек теше бар.
(Язу)
* Аш ашамас,
Кара су эчәр,
Дөньяда кош кебек очар,
Күңелләргә нур чәчәр.
(Язу)
* Җир өстендә күп кешеләр
Кар өстенә кара солы чәчәләр.
(Язу)
* Бишәү чәчә, берәү жыя.
(Язу, уку)
* Иген чәчте биш малай,
Урдылар ике агай.
(Язу, уку)
* Кул белән чәчәсең,
Күз белән җыясың.
(Язу, уку)
* Җире ак, орлыгы кара,
Кул белән чәчәләр,
Авыз белән җыялар.
(Кәгазь, язу, уку)
* Ак ялан,
Ак яланда эз калган,
Эз өстендә күз калган.
(Кәгазь, язу, уку)
* Җаны юк, үзе кырык төрле тел белә.
(Каләм)
* Үзе укырга белмәсә дә гомер буе язына.
(Каләм)
* Кәгазь өстен карайта,
Дөнья йөзен агарта.
(Каләм)
* Үзе бер карыш,
Теле мең карыш.
(Каләм)
* Үзе йөзә − чылбыр тезә.
(Каләм)
* Авызы бер, теле ике, җаны юк.
Сөйләгән сүзенең һич саны юк.
(Каләм)
* Менә табышмак, уйлап кара:
Суы тәмсез, йөзе кара,
Чиләгенең төбе юк,
Файдасының чиге юк.
(Кара һәм кара савыты)
* Кара кыр буйлап ак куян чаба.
(Кара такта, акбур)
* Бер чыгарып җибәрсәң,
Нихәтле чакырсаң да кире кайтмый.
(Сүз)
* Әйтермен − миннән китәр,
Тыңламасаң − синнән китәр.
(Сүз)
* Сөрмәгән җирдә тумаган куян баласы.
(Ялган сүз)
* Диңгезе бар, суы юк,
Каласы бар, халкы юк,
Урманы бар, агачы юк.
(Карта)
* Шәһәрләр − йортсыз,
Диңгезләр − сусыз.
(География картасы)
* Ямавы бар, җөе юк,
Каласы бар, өе юк.
(Карта)
* Бабай бүреге йөз ямау.
(Глобус)
* Аягы юк − китәр,
Җибәргән җиргә җитәр,
Кушкан йомышны үтәр.
(Хат)
* Теле юк, теләсә кем белән сөйләшә,
Гәүдәсе юк, кәгазьдән күлмәк кия.
(Хат)
* Дүрт почмаклы келәтем, −
Аккошым бар эчендә;
Кеше алыр дип кайгым юк, −
Тамгасы бар түшендә.
(Хат)
* Кабат-кабат,
Бер кошта өч йөз алтмыш биш канат,
Мин торам аны санап,
Көн дә кими бер канат.
(Календарь)

Табигать күренешләре, ел фасыллары
* Өй башына утырган,

Җир йөзен нуры белән тутырган.
(Кояш)
* Ул булса, көн була.
Ул булмаса, төн була.
(Кояш)
* Лампа түгел − яктырта,
Мич түгел − җылыта.
(Кояш)
* Тау башында җәүһәр таш,
Аңа туры караган кешенең күзе яшь,
Аны тапкан кешегә йөз егерме яшь.
(Кояш)
* Егет егетлеген итә,
Елмаеп боз эретә.
(Кояш)
* Зур палас,
Төбендә − йомры калач.
(Күк, ай)
* Нәрсә төнне яктырта,
Нәрсә яна − яндырмый?
(Кояш, ай)
* Иртән чыга,
Кичен югала,
Аның урынына
Энесе кала.
(Кояш, ай)
* Алтын китте, көмеш килде.
(Кояш, ай)
* Өй өстеңдә ярты күмәч.
(Ай)
* Үзе урак, үзенең теше юк.
(Ай)
* Өй артында − ак калач.
(Ай)
* Төнлә калка, көндез ята.
(Ай)
* Мич тулы пәрәмәч,
Уртасында − бер калач.
(Ай, йолдызлар)
* Мең шырпыга бер лампа.
(Ай)
* Ярты телем ипи
Бөтен дөньяга җиткән.
(Ай)
* Бер көтүче мең сарык көтә.
(Ай, йолдызлар)
* Бер атасы, бер анасы,
Ничә йөз мең баласы.
(Кояш, ай һәм йолдызлар)
* Атамның бер туны бар.
Ябынып булмый;
Эче тулы ак энҗе,
Санап булмый.
(Күк һәм йолдызлар)
* Кич булганда күренер,
Таң булдымы − күмелер.
(Йолдыз)
* Актыр үзе, югары,
Җем-җем итеп ул тора;
Бүген таңда килмәсәң.
Китәмен дип утыра.
(Йолдыз)
* Өй түбәмдә − җиз кадак.
(Йолдыз)
* Үзе ялтырый, үзе калтырый.
(Йолдыз)
* Ай белән килә,
Көн белән китә,
Алтын башлы,
Көмеш чәчле,
Мең дә бер йәшле.
(Йолдыз)
* Вак кынадыр үзләре,
Ялтырыйдыр күзләре.
(Йолдызлар)
* Күл тулы алтын балык.
(Йолдызлар)
* Өй башында − җиз иләк.
(Йолдызлар)
* Төнлә баксам, күк тулган,
Иртән баксам, юк булган.
(Йолдызлар)
* Атайдан калган зур коштабак,
Коштабак тулы җиз кадак.
(Йолдызлар)
* Җәүһәр сиптем, җиргә төшми,
Алыйм дисәм, буем җитми.
(Йолдызлар)
* Берсе чәчә, берсе эчә, берсе үсә.
(Болыт, җир, үлән)
* Ишектән керер, түргә менеп утырыр.
(Суык)
* Аяксыз-кулсыз рәсем ясый.
(Суык)
* Аягы юк, кулы юк,
Тәрәзәгә гөл ясый.
(Суык)
* Үзе шушында, үзе беленми;
Тынга беленә, күзгә күренми.
(Һава)
* Ипи түгел, су түгел,
Авыр түгел, аз түгел,
Ансыз яшәү мөмкин түгел.
(Һава)
* Аягы юк — качадыр, канаты юк — очадыр.
(Төтен)
* Мич эчендә кара мәче.
(Төтен)
* Алтын капка ябыла,
Көмеш капка ачыла,
Мәрди бабай кычкыра,
Үлгән кеше терелә.
(Кояш чыга, ай бата, әтәч кычкыра, кешеләр йокыдан тора)
* Тау аркылы ук аттым,
Аткан угым югалттым.
(Йолдыз атылу)
* Сыр-сыр сыры бар,
Алты төрле нуры бар,
Җиде кат күккә юлы бар.
(Салават күпере)
* Урманда урынсыз,
Кырда койрыксыз.
(Җил)
* Кулсыз-аяксыз тәрәзә кага.
(Җил)
* Аягы юк, кулы юк,

Сөйләшергә теле юк,
Кояш кебек нуры юк,
Күрергә күзе юк,
Һич җитмәгән җире юк.
(Җил)
* Үзе ямьсез ыжгыра,
Кар буранын туздыра.
(Буран)
* Йон түшәгем ертылды,
Бөтен дөнья йон булды.
(Буран)
* Котыра да үкерә,
Бөтен җирне тутыра.
(Буран)
* У-у, улыйдыр,
Йоннан бура бурыйдыр,
Койма белән урыйдыр.
(Буран)
* Кышын ята таштай,
Язын чаба аттай.
(Боз)
* Көзен туа, язын үлә.
(Боз)
* Утта янмый,
Суда батмый.
(Боз)
* Тышка куйдым − таш булды,
Өйгә керттем − су булды.
Инде нихәл итәем,
Утка куйсам − бу булды.
(Боз)
* Мамык юрган,
Кат-кат сырган,
Үзе суп-суык.
(Кар)
* Менә ята җәүһәр таш,
Алыйм дисәң, юк була.
(Кар)
* Элек үзе судан туды,
Хәзер үзе су тудыра;
Ак мамык кебек,
Ялтырый алмаз кебек.
(Кар)
* Ак ябалак ак киезгә ятыр.
(Кар)
* Мамык түшәгем
Җиргә түшәдем.
(Кар)
* Ак ашъяулык таптык,
Җир өстенә яптык.
(Кар)
* Канатсыз оча,
Аяксыз чаба.
Тышта өелә,
Өйдә җәелә.
(Кар)
* Ятты-ятты да елгага карап чапты.
(Кар)
* Суык булса тик ята,
Һичбер сүз дәшми,
Каты салкын кышларда да
Сабыр итә.
Яз башында көн җылынгач
Йөгерә башлый,
Бик эсседә канатлана,
Очып китә.
(Кар)
* Чит-чите − таллык,
Уртасы − сазлык;
Керсәң − батарсың,
Чыгалмый ятарсың.
(Күл)
* Башы тауда, аягы диңгездә.
(Елга)
* Сорыйлар, көтәләр, килсәм бар да качалар.
(Яңгыр)
* Күктән килде, җиргә китте.
(Яңгыр)
* Ялт-йолт ялтырый,
Җирнең өсте калтырый,
Энҗе кебек тезелә,
Ефәк кебек сузыла.
(Яшен, яңгыр)
* Атамның бер туны бар, −
Ябынып булмый;
Эче тулы ак энҗе, −
Санап булмый.
(Күк һәм йолдызлар)
* Зур палас төбеңдә йомры калач.
(Күк һәм ай)
* Төнлә баксам − күк тулган,
Иртән баксам − юк булган.
(Йолдызлар)
* Мең тәңкә, уртасында бер тәңкә.
(Ай һәм йолдызлар)
* Елмый агай елмаеп боз эретә.
(Кояш)
* Шундый зур − бөтен җирне әйләндереп ала,
Шундый кечкенә − иң кечкенә ярыкка да сыя.
(Җил-давыл)
* Үзе күренми, үзе сызгыра,
Үзе бар нәрсәне пыр туздыра.
(Җил-давыл)
* Тәрәзәдән сыя, −
Ишектән сыймый,
Сандыкка сыя, −
Салып бикләп булмый.
(Кояш нуры)
* Өй артында озын агай
Энә белән кое казый.
(Тамчы)
* Үзе туңа, өйгә керми,
Үзе җылый да җылый.
(Тамчы)
* Аяксыз-кулсыз дөп-дөп кое казый.
(Тамчы)
* Үзе туңа, үзе керми,
Үзе елый да елый.
(Кәрнизгә каткан боз сөнгесе)
* Өй артында ак тана
Мөгезем бар дип мактана.
(Боз сөнгесе)
* Тәнсез тора, телсез сөйләшә,
Һичкем аны күрми, һәркем аны ишетә.
(Кайтаваз)
* Сөйләгәнне үзеңә кайтара. Ул нәрсә?
(Яңгыравык, кайтаваз)
* Бабай килгән сагынып,
Ак чикмәнен ябынып.
(Кыш килү)
* Ала-сыер ятып кала,
Ак сыер торып китә.
(Яз)
* Ак сыер − торыйк, ди,
Кара сыер − ятыйк, ди.
(Яз көне кар белән җир)
* Кигән киеменең бизәге
Бөтен дөньяны ямьгә бизәде.
(Җәй)
* Аты юк, тәртәсе юк,
Көне-төне бара, юлы кала.
(Елга, чишмә)
* Аты бара, тәртәсе кала.
(Елга белән яр)
* Уты юк, төтене бар.
(Томан)
* Көн туганчы көн итә,
Үлән башын су итә.
(Томан)
* Тау куенында анасы,
Чыгып кача баласы.
(Чишмә)
* Төнлә тәрәзәсе бикләнә,
Көндез ачыла.
(Бәке)
* Сыр-сыр сыргалан,
Уртасында бер табак.
(Бәке)
* Торналар торып китте,
Агыйдел агып калды.
(Боз китү, елга ачылу)
* Кара куйның тиресен әйләндереп капладым.
(Игенчелек)

Үсемлекләр, куаклар, агачлар

* Язын ямь бирә,
Җәй салкын бирә,
Көзен тәм бирә,
Кышын тун бирә.
(Урман)

* Җәй киенә, кыш чишенеп ташлый.
(Урман)
* Төбе бер, башы мең.
(Агач)
* Яз килсә − киенә,
Көз килсә − чишенә.
(Агач)
* Җәй дә егет, кыш та егет,
Картайганы юк, гел егет.
(Чыршы, нарат)
* Бәләкәй генә бер чүлмәк,
Авызы-җөе күренми.
Ничек кенә йөртсәң дә,
Ашы һичбер түгелми.
(Чикләвек)
* Утта яна,
Суда батмый.
(Агач)
* Кайчысыз киселә,
Җепсез тегелә.
(Яфрак)
* Язын дөньяга килә,
Көзен саргаеп үлә.
(Яфрак)
* Үзе аяксыз-кулсыз,
Сикерә дә төшә, сикерә дә төшә.
(Яфрак)
* Иелә, бөгелә,
Ак мамыгы түгелә,
Кара күзе күренә.
(Шомырт)
* Нинди агач җилсез шаулый?
(Усак)
* Аягы алтмыш,
Кулы җитмеш,
Бите мең бер йөз җитмеш.
(Тирәк)
* Җәй дә, кыш та бер төстә.
(Чыршы)
* Җәй дә, кыш та, яз да, көз дә
Чәчәк ата бер төстә.
(Чыршы)
* Яфрак та түгел,
Ботак та түгел,
Үзе агачта үсә.
(Агач кайрысы)
* Эчен ашыйлар,
Тышын ташлыйлар.
(Чикләвек)
* Кат-кат,
Катлы сарай эчендә
Падишаның бер кызы бар,
Бикле сарай эчендә.
(Чикләвек)
* Бәләкәй генә бер чүлмәк,
Авызы, җөе күренми,
Ничек кенә йөртсәң дә,
Ашы мичтә түгелми.
(Чикләвек)
* Ак яулыклар ябынган,
Ал кыналар ягынган;
Кулым сузсам − тешләп алды,
Шул кадәрле сагынган.
(Гөлҗимеш)
* Бабай мескен картайган,
Эшләпәсе янтайган
(Көнбагыш)
* Гәүдәсе нәзек булса да,
Бик зур чалма чорнаган.
(Көнбагыш)
* Озын буйлы, зәңгәр күзле.
(Җитен)
* Аягында кара ката,
Тәпиеңдә кызыл оек,
Яшел күлмәкле, ак яулыклы.
(Карабодай)
* Бер үлән бар чокырда,
Аны таный сукыр да.
(Кычыткан)
* Кыйнамый, сукмый, үзе елата.
(Кычыткан)
* Җаны булмаса да, гомер итә.
(Үсемлек)
* Язын дөньяга килә,
Көзен саргаеп үлә.
(Яфрак)
* Аягы суда, башы көндә.
(Төнбоек)

Бөҗәкләр, кошлар, җәнлекләр, йорт хайваннары

* Ала чапан киенгән,
Мал суйганга сөенгән,
Шунда төшеп йөгергән.
(Саескан)
* Савытыннан сабы озын.
(Саескан)
* Кечкенә генә берәү,
Артында озын терәү.
(Саескан)
* Аягы кулдан югары,
Сикерә талдан югары;
Ни кош түгел, ни корт түгел,
Тезе билдән югары.
(Чикерткә)
* Кырда кара казаным кайный.
(Кырмыска оясы)
* Җаны бар да каны юк,
Йөк тартырлык хәле юк.
(Чебен)
* Колга башында бер өй,
Кунагым тәрәзәсеннән йөри.
(Сыерчык оясы һәм сыерчык)
* Колга башыңда йорты,
Эчендә аның җырчы.
(Сыерчык)
* Бер кошым бар: тынмый,
Агачка оя кормый;
Ое-җирдә,
Җыры − күктә.
(Тургай)
* Кулы юк, балчык ташый,
Балтасы юк, өй ясый.
(Карлыгач)
* Гөлдер-гөлдер гөл итекле,
Гөлкәй кызыл читекле.
(Күгәрчен)
* Җәй такылдый бу чүкеч,
Кыш такылдый бу чүкеч.
Ничек чыдый бу чүкеч?
(Тукран)
* Агач башында бәйле букча.
(Кош оясы)
* Бер җәнлек үзенә тарта,
Берсе читкә ыргыта.
(Тавык)
* Сакаллы килеш туа, берәү дә гаҗәпләнми.
(Кәҗә)
* Кабара, кабара, кабара күк,
Кабарып пешкән икмәк күк;
Шыгай улы кунак күк,
Киенеп чыккан кияү күк.
(Күркә)
* Тимерче дә түгел,
Балта остасы да түгел,
Үзе авылда беренче эшче.
(Ат)
* Калын арка,
Тарта да тарта,
Ул тарткан саен табыш арта.
(Ат)
* Дүрттер аның аягы,
Түбәсендә колагы;
Илдән-илгә җиткерер,
Таштан каты тоягы.
(Ат)
* Койрыгы салпы,
Ике колагы кайчы,
Аны белмәгәннең сыртына −
каеш камчы.
(Ат)
* Безнең өч дусыбыз бар:
Берсе ашата,
Икенчесе эчертә,
Өченчесе йорт саклый.
(Ат, сыер, эт)
* Үлән ашый, май ташый.
(Сыер)
* Койрыгыннан мөгезе озын.
(Кәҗә)
* Сакалы бар, акылы юк.
(Кәҗә)
* Ни, сакаллы булып, карт түгел,
Ни, мөгезле булып, үгез түгел,
Ни, мамыклы булып, кош түгел,
Ни, үзе юкә суйса да, чабата ясамый.
(Кәҗә)
* Бар бездә сакаллы бер түрә,
Бакчалары күп аның, −
Берсеннән чыга, берсенә керә.
(Кәҗә)
* Юк үзенең әдәбе,
Маңгаенда сәнәге,
Көелып йөри сәдәбе.
(Кәҗә)
* Бәләкәй генә буйлы,
Әйләндереп кигән тунлы.
(Сарык)
* Ашата, туендыра,
Җылыта, киендерә,
Кешене сөендерә.
(Сарык)
* Кечкенә генә татар,
Язын тунын сатар.
(Сарык)
* Ачмаган сандык эчендә текмәгән туным ята.
(Сарык бәрәне)
* Ияре дә, дугасы да үзендә.
(Дөя)
* Бүре түгел — көрән,
Куян түгел − озын колаклы,
Ат түгел − тояклы.
(Ишәк)
* Төрән танау җир сөрә.
(Дуңгыз)
* Мыр-мыр мырлысы, бик каты икән борнысы.
(Дуңгыз)
* Кешенең дусты, йортның сакчысы.
(Эт)
* Сакбаем теле саынып төшсә дә, койрыгы югары.
(Эт)
* Йөгерә-йөгерә дә балта сабы өстенә утыра.
(Эт)
* Мыегы бар, сакалы юк,
Туны бар, чапаны юк;
Файдасы өйдә булгач,
Яланга сәфәре юк.
(Мәче)
* Үзе мич башында,
Үзе тун ябынып йоклый.
(Мәче)
* Берсе өйне саклый,
Берсе тышны саклый,
Үзләре бер-берсенә кан дошманы.
(Мәче һәм эт)
* Сөяк авыз, ит сакал.
(Әтәч)
* Башы тарак, койрыгы урак.
(Әтәч)
* Йөгерде-йөгерде,
Җиренә җиткәч утырды.
(Тавык)
* Канаты бар,
Аягы бар, −
Йөзә алмый.
(Тавык)
* Кечкенә генә кодача,
Итәкләрен җил ача.
(Тавык)
* Безнең киленнең кырык итәге,
Урамга чыкса, җил кайтара.
(Тавык)
* Яшел палас өстендә сары йомгак тәгәри.
(Каз бәбкәсе)
* Йомры, йомшак сары йомгак
Йөгереп йөри чирәмдә.
(Чеби)
* Йон йомгагым − бөдерә,
Су күрдеме − йөгерә.
(Үрдәк бәбкәсе)
* Суда юынып алды,
Өсте коры калды.
(Каз)
* Суда йөзә,
Күктә оча,
Җирдә йөри.
Ит белән сыйлый.
(Каз)
* Су төбенә төшә,
Чыланмыйча чыга.
(Үрдәк)
* Кырда йөрсә − кыр киеге,
Суда йөзсә − су киеге.
(Үрдәк)
* Мыегы бар, сакалы юк,
Туны бар, чапаны юк;
Файдасы өйдә булгач,
Яланга сәфәре юк.
(Мәче)
* Аягын-башын яшерә таш күлмәге эченә.
(Ташбака)
* Җәйнең буе бал җыя,
Кышның буе хәл җыя.
(Бал корты)
* Тимәгәнгә тимим,
Тигәнне җавапсыз калдырмыйм.
(Бал корты)
* Канаты бар, каны юк.
(Күбәләк)
* Кем үз өясы өстендә йөри?
(Әкәм-төкәм)

Яшелчә, җиләк-җимеш

* Үскәндә яфрагын ашыйлар,
Үсеп җиткәч, тамырын ашыйлар.
(Суган)
* Ачыдыр теле, кыллыдыр төбе.
(Суган)
* Кечкенә генә сары карт,-
Кигән туны тугыз кат.
(Суган)
* Үзем туныйм, үзем елыйм да елыйм.
(Суган)
* Бер кисмәктә мең егет.
(Кыяр)
* Тәрәзәсе юк, ишеге юк,
Эче тулы халык.
(Кыяр)
* Кечкенә генә йорт,
Эче тулы корт.
(Кыяр)
* Ишеге-тәрәзәсе юк,
Өй эче тулы кунаклар.
(Кыяр)
* Җир астында алтын казык.
(Кишер)
* Кызыл кызы җир эчендә,
Чәчләре җир өстендә.
(Кишер)
* Үзе кызыл, үзе буямаган.
(Кишер)
* Кызыл кызы җир өстендә,
Чәчләре җир өстендә.
(Кишер)
* Үзе − бер бөртек, эче − мең бөртек,
Башы − җирдә, койрыгы − коймада.
(Кабак)
* Бер күтәрәм йорт,
Эче тулы яссы корт.
(Кабак)
* Келәте бар, малы юк,
Баласының саны юк.
(Кабак)
* Эсселәгән саен,
Кат-кат тун кия.
(Кәбестә)
* Утыра бер ак чүлмәк,
Өстенә кигән йөз күлмәк.
(Кәбестә)
* Аяксыз-кулсыз, мең кат кигән.
(Кәбестә)
* Үзе шардай, эче кандай, тәме балдай.
(Карбыз)
* Эче кызыл шикәрле,
Тышы яшел бәрхетле.
(Карбыз)
* Яшел сарай эчеңдә
Кызыл бояр утыра.
(Карбыз)
* Үзе кып-кызыл,
Күлмәге ям-яшел.
(Карбыз)
* Җир астында җиз бүкән, −
Ул ни икән?
(Бәрәңге)
* Чәчәге агачында,
Алмасы тамырында.
(Бәрәңге)
* Төбе алмалы,
Башы чалмалы.
(Бәрәңге)
* Җир астында җиз бүкән.
(Торма)
* Түгәрәк кенә кызыл йорт,
Эче тулы корт.
(Помидор)
* Түгәрәк − ай түгел,
Сары − май түгел,
Койрыгы бар − тычкан түгел.
(Шалкан)
* Җир астында картыгыз,
Сакалыннан тартыгыз.
(Шалкан)
* Гәүдәсе бар − җаны юк,
Үзе эшләпә кигән − башы юк.
(Гөмбә)
* Бикле келәт эчендә кара ком.
(Мәк)
* Бер ботак,
Бер ботакта бер мең борчак.
(Мәк)
* Таяк,
Таяк өстендә маяк;
Маяк өстендә кибет,
Кибет эчендә дүрт мең егет.
(Мәк)

Кыргый хайваннар, җәнлекләр, киек-кош

* Сорыдыр төсе,
Үткендер теше,
Урманда йөри,
Сарыклар эзли.
(Бүре)
* Асрамый да умарта,
Балны бик-бик ярата.
Кышын сөя йокыны,
Язгача тормый ята.
(Аю)
* Җәен урманга патша,
Кышын кардан да аста.
(Аю)
* Урманнан чыгар, корсак асты чуар;
Койрыгы сырлы, хәйләсе күптөрле.
(Төлке)
* Нечкә билле, көлтә койрыклы.
(Төлке)
* Әдэпле генә кодача
Тавыкларны ярата.
(Төлке)
* Бер йомгакта мең энә,
Сиңа тими, син тимә.
(Керпе)
* Яланда энәле йомгак ятыр.
(Керпе)
* Энәләре үзе белән йөри,
Үзе тегә белми.
(Керпе)
* Өстенә шау энәле күлмәк кия,
Шулай да аны әнисе «йомшагым» дип сөя.
(Керпе)
* Йомры-йомры туп кебек,
Бөтен тәне шырт кебек.
(Керпе)
* Бәләкәй генә карчык,
Тәне тулы шырпы.
(Керпе)
* Әлем, әлем, әлем күк,
Бөгәрләнгән мәче күк;
Аны кеше тоталмый,
Тәпиләрен күралмый.
(Керпе)
* Җиз камчысын тотып булмый,
Җиз атына утырып булмый.
(Елан һәм бүре)
* Әнә бара хан,
Авызы-борыны кан.
(Бүре)
* Җәен соры, кышын ак,
Аңа шулай яхшырак.
(Куян)
* Урманнан чыгар, үзе чабар.
(Куян)
* Әйтим бер йомак:
Җәен соры, кышын ак,
Төймә койрык, шеш колак.
(Куян)
* Аягын-башын яшерә
Таш күлмәге эченә.
(Ташбака)
* Озын эчәк,
Бер очы төенчек.
(Елан)
* Югары менә чылбырсыз,
Түбән төшә баскычсыз,
Өйләр сала балтасыз.
(Кош)
* Төнлә йөрергә ярата,
Көндез йөрми, йокыга ята.
(Ярканат)
* Ияре дә, дугасы да үзендә.
(Дөя)
* Чылт-чылт күзле,
Адәм төсле йөзле,
Үчекләшер үзе,
Ходайның боерыгы,
Бардыр койрыгы.
(Маймыл)
* Җәй буе акыл сата,
Кышын боз булып ката.
(Бака)
* Кош түгел, оча,
Ябалактан курка,
Чикләвекне ярата,
Сызгырса, урманны яңрата.
(Тиен)
* Җир астында җирән атым,
Яр астында бурлы атым.
(Тычкан, балык)
* Койрыгы озын,
Үзе кыска,
Мәчедән курка.
(Тычкан)
* Кечкенә генә йомры шар,
Аннан явыз нәрсә бар?
(Тычкан)
* Эргәдәдер өйләре,
Бал-май ашар үзләре,
Елт-елт итәр күзләре.
(Тычкан)
* Койрыгы бар − бутый алмый,
Аягы бар − йөри алмый.
(Ярканат)
* Канаты бар − очмыйдыр,
Күккә карамыйдыр,
Аяклары юк − йөридер,
Җирдә тормыйдыр,
Кешеләрне белмидер.
(Балык)

maratkabirov.com

Татарча табышмаклар жаваплары белэн — Татарча котлаулар сайты

Табигать күренешләре турында табышмаклар.

Иртә килә, кич кайта. (Кояш)

Лампа түгел – яктырта, мич түгел – җылыта. (Кояш)

Мич тулы пәрәмәч, уртасында бер калач. (Йолдызлар һәм ай)

Аяксыз, кулсыз, капка ача. (Җил)

Агач бөгә – кулы юк, йөри торган юлы юк. Ачуланса – сызгыра, тузаннарны туздыра. (Җил)

Аягы юк, кулы юк, үзе сүрәт төшерә. (Суык)

Кулсыз, күзсез, буяусыз ясый ул төрле бизәк.
Беркем аны өйрәтми, ул үзе шундый зирәк. (Суык)

Утта янмый, суда батмый. (Боз)

Борынсыз чыпчык боз тишә. (Тамчы)

“Күктән килде, җиргә иңде” (Болыт, яңгыр)

“Ак ашьяулык таптым, җир өстенә яптым” (Кар)

Исе юк, төсе юк, аннан башка тормыш юк. (Су)

Яз килсә, киенә, көз килсә, чишенә. (Җир)

Яшелчәләр турында табышмаклар

Җир астында җиз бүкән.
Ул ни икән? (Бәрәңге)
***

Җир астында җиз бүкән,
Һәркөн ашыйсың, иркәм. (Бәрәңге)
***

Чәчәге агачында,
Алмасы тамырында. (Бәрәңге)
***

Кат-кат тунлы, карыш буйлы (Кәбестә)
***

Бәйрәмнәргә уеннар

Катлы –катлы яфраклы, яшел төстә, түтәлдә үсә (Кәбестә)
***

Катлы-катлы булып үсә,
Җир өстендә,
Ул нәрсә? (Кәбестә)
***

Утыра бер ак чүлмәк,
Өстенә кигән йөз күлмәк. (Кәбестә)
***

Тураганда елата. Нәрсә ул? (Суган)
***

Түтәлдә үсә, яфраклары яшел, үзе бик ачы (Суган)
***

Үзем туныйм, үзем елыйм да елыйм. (Суган)
***

Үзе кызыл төстә, түгәрәк формада, түтәлдә үсә торган яшелчә (Помидор)
***

Түгәрәк кенә кызыл йорт,
Эче тулы корт. (Помидор)
***

Йодрык-йодрык булып үсә,
Алма кебек кызарып пешә.
Үзе бик матур,
Аны кем әйтер? (Помидор)
***

Озынча, түтәлдә үсә, яшел төстә, эчендә бик күп орлыклары бар (Кыяр)
***

Кечкенә генә йорт,
Эче тулы корт. (Кыяр)
***

Ул җир астына төшкән,
Кып-кызыл булып пешкән.
Ашка тәм һәм төс бирер,
Аны кем белер? (Чөгендер)
***

Түгәрәк ул, ай түгел,
Сары, тик кояш тугел.
Тәмле, тик алма түгел,
Койрыклы, тычкан түгел. (Шалкан)
***

Җир астында алтын казык. (Кишер)
***

Келәте бар, малы юк,
Баласының саны юк. (Кабак)

Чисталык турында табышмаклар.

Үзе шома, күбеккә күмә,
Хуш исле, я, кем белә? (Сабын)

Бар кызылы, яшеле,
Аңкып тора хуш исе.
Шунсы гына өркетә,
Күзгә керсә өркетә. (Сабын)

Болыт мин һавада
Яңгыр мин яуганда,
Җылынсам пар булам,
Туңганда кар булам. (Су)

Һәркем авызга капса,
Яратса аны кеше,
Беркайчан да сызламас,
Һәм ялтырап торыр теше. (Теш щеткасы)

Аркасында сөяге,
Сөягендә мыегы.
Ак койманы агарта,
Мыегы белән чистарта. (Теш щеткасы)

Он түгел, үзе ак,
Авызыңа куеп бак.
Тешне дә ул ап-ак итә
Бу ни була, әйтеп бак? (Теш порошогы)

Кирәк була мунчада,
Минем исемем…. (Мунчала)

Үзе тешле, ләкин тешләми. (Тарак)

Бит-кулларны корыта,
Чисталыкны ярата. (Сөлге)

Аккош кебек ак кына,
Йомшак кына, пакъ кына,
Көн дә сыйпый битемнән

Элеп куям читеннән. (Сөлге)

Кыргый хайваннар турында табышмаклар .

Җәен соры, кышын ак,
Аңа шулай яхшырак. (Куян)

***
Кишер белән кәбестәне
Ул бик нык ярата,
Озын колагын тырпайтып
Сикреп урманга кача. (Куян).

***
Бер нәрсә тегә белми,
Энәләр тагып йөри. (Керпе)

***
Җәен урманга патша,
Кышын кардан да аста. (Аю)

***
Нечкә билле, көлтә койрыклы. (Төлке)

***
Кош түгел – оча,
Ябалактан курка.
Чикләвекне ярата,
Сызгырса, урманны яңгырата. (Тиен)

***
Сорыдыр төсе,
Үткендер теше.
Урманда йөри,
Бозаулар эзли. (Бүре)

Ел фасыллары турында табышмаклар.

Кырлар буш кала,
Яңгырлар ява.
Җирләр дымлана.
Бу кайчак була? (Көз көне)

***
Һәр җир карланган,
Сулар бозланган,
Уйный җил-буран,
Бу кайчак, туган? (Кыш көне)

***
Тәңкә карлар сибелгән
Җир ап-акка күмелгән.
Чыршы, каен, имән
Кардан чикмән кигән.
Бу кайчак? (Кыш)

***
Йолдыз, йолдыз вак кына,
Яфраклары ак кына.
Өс киемеңә куна,
Тәнгә тисә су була (Кар бөртеге)

***
Оча – юк канатлары,
Чаба – юк аяклары,
Тышта булса өелә,
Өйгә керсә, җәелә. (Кар)

***
Үкерә дә, котыра,
Бөтен җирне тутыра. (Буран)

***
Утта янмый, суда батмый. (Боз)

***
Ишегалды таш була,
Өйгә керсә, су була. (Боз)

***
Боз һәм кар эреде,
Сулар йөгерде.
Елап елгалар,
Яшьләр түгелде.
Көннәр озая,
Төннәр кыскара.
Бу кайсы вакыт
Я, әйтеп кара? (Яз)

***
Яңгырлы да карлы
Ә каеннар сулы.
Бөреләр туп тулы –
Елның кай фасылы? (Яз)

***
Ашлыклар үсте,
Башаклар пеште;
Кояш пешерә,
Тиргә төшерә.
Халык ашыга,
Китә басуга,
Урагын ура,—
Бу кайчак була? (Җәй)

Бәйрәмнәргә уеннар

xn--80aa2aebpsll.xn--p1ai

Табышмаклар — Сайт alfija!

Аң-белем, әдәбият, уку-язу, хат-хәбәрләшү

 

* Акыллыга да әйттем −

 

Уйлады да белде;

 

Акылсызга да әйттем −

 

Тыңлады да көлде.

 

(Табышмак)

 

* Югалткан әйберең түгел, −

 

Эзләмичә тапмыйсың.

 

(Табышмак)

 

* Әйткәч, беләсегез килә,

 

Белгәч, көләсегез килә.

 

(Табышмак)

 

* Утыз тештән чыккан − утыз адәмгә җәелә.

 

(Мәкаль)

 

* Моны миңа сөйләде Алдар,

 

Әгәр сиңа очраса,

 

Ул сине дә алдар;

 

Болар барсы да ялган,

 

Ялган булса да,

 

Ак кәгазьгә язылган.

 

(Әкият)

 

* Үлчәүләрдә үлчәнми,

 

Базарларда сатылмый.

 

(Акыл)

 

* Аршынлы түгел, потлы түгел,

 

Һәркемдә бар.

 

(Акыл)

 

* Бер байлык бар − янмый,

 

Карак та урлый алмый,

 

Төшеп тә югалмый.

 

(Белем)

 

* Акыллы чәчә барыр,

 

Акылсыз җыя барыр.

 

(Белем)

 

* Ачыдан ачырак, татлыдан татлырак,

 

Усалдан усалрак, дөрестән дөресрәк

 

Нәрсә бар дөньяда?

 

(Тел)

 

* Акчасыз керәсең, хәзинә алып чыгасың.

 

(Мәктәп)

 

* Агач түгел − яфраклы,

 

Тун түгел − тегелгән.

 

(Китап)

 

* Кабат-кабат катлама,

 

Акылың булса ташлама.

 

(Китап)

 

* Теле юк − үзе аңлата.

 

(Китап)

 

* Анда бар да бар.

 

(Китап)

 

* Өнсез, җансыз − иң якын дус.

 

(Китап)

 

* Кечкенә генә сандыкка бөтен дөнья сыйган.

 

(Китап)

 

* Ак җир, кара тап,

 

Нәрсә булыр, уйлап тап.

 

(Китап)

 

* Ак ялан, кара сукмак, −

 

Йөри белгән эз табар.

 

(Китап)

 

* Ача да яба, ача да яба,

 

Җавабын зирәк таба.

 

(Китап)

 

* Киштә башында төпле төргәк,

 

Аңа һәр өйдә хөрмәт,

 

Һәркемгә дә иң кирәк.

 

(Китап)

 

* Кул белән чәчәсең, күз белән җыясың.

 

(Язу, уку)

 

* Җирлеге ак, орлыгы кара,

 

Җимеше ни булыр? −

 

Тикшереп кара.

 

(Кәгазь, юзу, уку)

 

* Кәкре-бөкре сызылган,

 

Хәрефләре сыгылган,

 

Асты бар, өсте бар,

 

Тырма кебек теше бар.

 

(Язу)

 

* Аш ашамас,

 

Кара су эчәр,

 

Дөньяда кош кебек очар,

 

Күңелләргә нур чәчәр.

 

(Язу)

 

* Җир өстендә күп кешеләр

 

Кар өстенә кара солы чәчәләр.

 

(Язу)

 

* Бишәү чәчә, берәү жыя.

 

(Язу, уку)

 

* Иген чәчте биш малай,

 

Урдылар ике агай.

 

(Язу, уку)

 

* Кул белән чәчәсең,

 

Күз белән җыясың.

 

(Язу, уку)

 

* Җире ак, орлыгы кара,

 

Кул белән чәчәләр,

 

Авыз белән җыялар.

 

(Кәгазь, язу, уку)

 

* Ак ялан,

 

Ак яланда эз калган,

 

Эз өстендә күз калган.

 

(Кәгазь, язу, уку)

 

* Җаны юк, үзе кырык төрле тел белә.

 

(Каләм)

 

* Үзе укырга белмәсә дә гомер буе язына.

 

(Каләм)

 

* Кәгазь өстен карайта,

 

Дөнья йөзен агарта.

 

(Каләм)

 

* Үзе бер карыш,

 

Теле мең карыш.

 

(Каләм)

 

* Үзе йөзә − чылбыр тезә.

 

(Каләм)

 

* Авызы бер, теле ике, җаны юк.

 

Сөйләгән сүзенең һич саны юк.

 

(Каләм)

 

* Менә табышмак, уйлап кара:

 

Суы тәмсез, йөзе кара,

 

Чиләгенең төбе юк,

 

Файдасының чиге юк.

 

(Кара һәм кара савыты)

 

* Кара кыр буйлап ак куян чаба.

 

(Кара такта, акбур)

 

* Бер чыгарып җибәрсәң,

 

Нихәтле чакырсаң да кире кайтмый.

 

(Сүз)

 

* Әйтермен − миннән китәр,

 

Тыңламасаң − синнән китәр.

 

(Сүз)

 

* Сөрмәгән җирдә тумаган куян баласы.

 

(Ялган сүз)

 

* Диңгезе бар, суы юк,

 

Каласы бар, халкы юк,

 

Урманы бар, агачы юк.

 

(Карта)

 

* Шәһәрләр − йортсыз,

 

Диңгезләр − сусыз.

 

(География картасы)

 

* Ямавы бар, җөе юк,

 

Каласы бар, өе юк.

 

(Карта)

 

* Бабай бүреге йөз ямау.

 

(Глобус)

 

* Аягы юк − китәр,

 

Җибәргән җиргә җитәр,

 

Кушкан йомышны үтәр.

 

(Хат)

 

* Теле юк, теләсә кем белән сөйләшә,

 

Гәүдәсе юк, кәгазьдән күлмәк кия.

 

(Хат)

 

* Дүрт почмаклы келәтем, −

 

Аккошым бар эчендә;

 

Кеше алыр дип кайгым юк, −

 

Тамгасы бар түшендә.

 

(Хат)

 

* Кабат-кабат,

 

Бер кошта өч йөз алтмыш биш канат,

 

Мин торам аны санап,

 

Көн дә кими бер канат.

 

(Календарь)

 

 

 

II бүлек.

 

Табигать күренешләре, ел фасыллары

 

* Өй башына утырган,

 

Җир йөзен нуры белән тутырган.

 

(Кояш)

 

* Ул булса, көн була.

 

Ул булмаса, төн була.

 

(Кояш)

 

* Лампа түгел − яктырта,

 

Мич түгел − җылыта.

 

(Кояш)

 

* Тау башында җәүһәр таш,

 

Аңа туры караган кешенең күзе яшь,

 

Аны тапкан кешегә йөз егерме яшь.

 

(Кояш)

 

* Егет егетлеген итә,

 

Елмаеп боз эретә.

 

(Кояш)

 

* Зур палас,

 

Төбендә − йомры калач.

 

(Күк, ай)

 

* Нәрсә төнне яктырта,

 

Нәрсә яна − яндырмый?

 

(Кояш, ай)

 

* Иртән чыга,

 

Кичен югала,

 

Аның урынына

 

Энесе кала.

 

(Кояш, ай)

 

* Алтын китте, көмеш килде.

 

(Кояш, ай)

 

* Өй өстеңдә ярты күмәч.

 

(Ай)

 

* Үзе урак, үзенең теше юк.

 

(Ай)

 

* Өй артында − ак калач.

 

(Ай)

 

* Төнлә калка, көндез ята.

 

(Ай)

 

* Мич тулы пәрәмәч,

 

Уртасында − бер калач.

 

(Ай, йолдызлар)

 

* Мең шырпыга бер лампа.

 

(Ай)

 

* Ярты телем ипи

 

Бөтен дөньяга җиткән.

 

(Ай)

 

* Бер көтүче мең сарык көтә.

 

(Ай, йолдызлар)

 

* Бер атасы, бер анасы,

 

Ничә йөз мең баласы.

 

(Кояш, ай һәм йолдызлар)

 

* Атамның бер туны бар.

 

Ябынып булмый;

 

Эче тулы ак энҗе,

 

Санап булмый.

 

(Күк һәм йолдызлар)

 

* Кич булганда күренер,

 

Таң булдымы − күмелер.

 

(Йолдыз)

 

* Актыр үзе, югары,

 

Җем-җем итеп ул тора;

 

Бүген таңда килмәсәң.

 

Китәмен дип утыра.

 

(Йолдыз)

 

* Өй түбәмдә − җиз кадак.

 

(Йолдыз)

 

* Үзе ялтырый, үзе калтырый.

 

(Йолдыз)

 

* Ай белән килә,

 

Көн белән китә,

 

Алтын башлы,

 

Көмеш чәчле,

 

Мең дә бер йәшле.

 

(Йолдыз)

 

* Вак кынадыр үзләре,

 

Ялтырыйдыр күзләре.

 

(Йолдызлар)

 

* Күл тулы алтын балык.

 

(Йолдызлар)

 

* Өй башында − җиз иләк.

 

(Йолдызлар)

 

* Төнлә баксам, күк тулган,

 

Иртән баксам, юк булган.

 

(Йолдызлар)

 

* Атайдан калган зур коштабак,

 

Коштабак тулы җиз кадак.

 

(Йолдызлар)

 

* Җәүһәр сиптем, җиргә төшми,

 

Алыйм дисәм, буем җитми.

 

(Йолдызлар)

 

* Берсе чәчә, берсе эчә, берсе үсә.

 

(Болыт, җир, үлән)

 

* Ишектән керер, түргә менеп утырыр.

 

(Суык)

 

* Аяксыз-кулсыз рәсем ясый.

 

(Суык)

 

* Аягы юк, кулы юк,

 

Тәрәзәгә гөл ясый.

 

(Суык)

 

 

 

 

 

* Ипи түгел, су түгел,

 

Авыр түгел, аз түгел,

 

Ансыз яшәү мөмкин түгел.

 

(Һава)

 

* Аягы юк — качадыр, канаты юк — очадыр.

 

(Төтен)

 

* Мич эчендә кара мәче.

 

(Төтен)

 

* Тау аркылы ук аттым,

 

Аткан угым югалттым.

 

(Йолдыз атылу)

 

* Сыр-сыр сыры бар,

 

Алты төрле нуры бар,

 

Җиде кат күккә юлы бар.

 

(Салават күпере)

 

* Урманда урынсыз,

 

Кырда койрыксыз.

 

(Җил)

 

* Кулсыз-аяксыз тәрәзә кага.

 

(Җил)

 

* Аягы юк, кулы юк,

 

Сөйләшергә теле юк,

 

Кояш кебек нуры юк,

 

Күрергә күзе юк,

 

Һич җитмәгән җире юк.

 

(Җил)

 

* Үзе ямьсез ыжгыра,

 

Кар буранын туздыра.

 

(Буран)

 

* Йон түшәгем ертылды,

 

Бөтен дөнья йон булды.

 

(Буран)

 

* Котыра да үкерә,

 

Бөтен җирне тутыра.

 

(Буран)

 

* У-у, улыйдыр,

 

Йоннан бура бурыйдыр,

 

Койма белән урыйдыр.

 

(Буран)

 

* Көзен туа, язын үлә.

 

(Боз)

 

* Утта янмый,

 

Суда батмый.

 

(Боз)

 

* Мамык юрган,

 

Кат-кат сырган,

 

Үзе суп-суык.

 

(Кар)

 

* Менә ята җәүһәр таш,

 

Алыйм дисәң, юк була.

 

(Кар)

 

* Элек үзе судан туды,

 

Хәзер үзе су тудыра;

 

Ак мамык кебек,

 

Ялтырый алмаз кебек.

 

(Кар)

 

* Ак ябалак ак киезгә ятыр.

 

(Кар)

 

* Мамык түшәгем

 

Җиргә түшәдем.

 

(Кар)

 

* Ак ашъяулык таптык,

 

Җир өстенә яптык.

 

(Кар)

 

* Канатсыз оча,

 

Аяксыз чаба.

 

Тышта өелә,

 

Өйдә җәелә.

 

(Кар)

 

* Ятты-ятты да елгага карап чапты.

 

(Кар)

 

* Чит-чите − таллык,

 

Уртасы − сазлык;

 

Керсәң − батарсың,

 

Чыгалмый ятарсың.

 

(Күл)

 

* Башы тауда, аягы диңгездә.

 

(Елга)

 

* Сорыйлар, көтәләр, килсәм бар да качалар.

 

(Яңгыр)

 

* Күктән килде, җиргә китте.

 

(Яңгыр)

 

* Ялт-йолт ялтырый,

 

Җирнең өсте калтырый,

 

Энҗе кебек тезелә,

 

Ефәк кебек сузыла.

 

(Яшен, яңгыр)

 

* Атамның бер туны бар, −

 

Ябынып булмый;

 

Эче тулы ак энҗе, −

 

Санап булмый.

 

(Күк һәм йолдызлар)

 

* Зур палас төбеңдә йомры калач.

 

(Күк һәм ай)

 

* Төнлә баксам − күк тулган,

 

Иртән баксам − юк булган.

 

(Йолдызлар)

 

* Мең тәңкә, уртасында бер тәңкә.

 

(Ай һәм йолдызлар)

 

* Елмый агай елмаеп боз эретә.

 

(Кояш)

 

 

 

 v

alfija.jimdo.com

Мәктәпкәчә яшьтәге балалар өчен табышмаклар

Табигать серләре

Үсемлекләр (агачлар, чәчәкләр, гөмбәләр, җиләк-җимеш, яшелчә)

Тереклек дөньясы (җәнлекләр, йорт хайваннары, кош-корт, бөҗәк һ. б.)

Кеше әгъзалары

Йорт-җир, көнкүреш әйберләре, кием-салым

Савыт-саба, аш-су

Транспорт, техника, эш кораллары

Уенчыклар, музыка уен кораллары, уку-язу әсбаплары

 

 

Табигать серләре

1. Берсе яшел келәм тукый,

Берсе сарыга мана.

Берсе ак мамыгын түши,

Ә берсе җыеп ала.

 

2. Һәркөн диярлек

Елап яшь коя.

Килгән кошларны

Көньякка куа.

Бу кайчак?

 

3. Тәңкә карлар сипкән,

Җирне ап-ак иткән,

Чыршы, каен, имән

Кардан чикмән кигән.

Бу кайчан?

 

4. Кара мыеклы җизнәм

Сагындырып килгән.

 

5. Лампа түгел — яктырта,

Мич түгел — җылыта.

 

6. Иң иртә ул күренә,

Менеп китә үренә,

Сокланамын эшенә —

Нур сибә бар кешегә.

 

7. Ярты икмәк, туп урак,

Торган җире бик ерак.

 

8. Ипи түгел, су түгел,

Авыр түгел, аз түгел,

Ансыз яшәү мөмкин түгел.

 

9. Ай янында алтмыш күз,

Алтмышы да алтын күз.

 

10. Беркемгә дә күренмичә

Җы р көйләргә ярата,

Көзге сары яфракларны

Тирә-якка тарата.

 

11. Йөзәм, ләкин суда түгел,

Йөзәм сезнең өстә мин.

Шат чагында ап-ак булам,

Кайчак кара төстә мин.

 

12. Җәйге эссе көннәрдә

Мине сагынып көтәләр.

Мин аз гына күренсәм,

Качып-посып бетәләр.

 

13. Ялт-йолт ялтырый,

Җирне ң өсте калтырый.

 

14 Җиде сөлгем җиде төстә,

Җидесен дә элдем күккә .

 

15. Җир өстендә ак мамык.

 

16. Колак, борынны уып,

Өеңә кертә куып.

 

17. Йолдыз-йолдыз вак кына,

Ак мамык сымак кына.

Өс киемеңә куна,

Тәнгә тисә, су була.

 

18. Ишегалдында таш була,

Өйгә керсә су була.

 

19. Сикереп төшә, бозны тишә.

 

20. Исе юк, төсе юк,

Аннан башка тормыш юк.

 

Үсемлекләр

(Агачлар, чәчәкләр, гөмбәләр һ. б.)

21. Җәен киенә, кышын чишенә.

 

22. Яз күңелләндерә,

Җәй ышыклый ,

Көз ашата,

Кыш җылыта.

Ул нәрсә?

 

23. Язын дөньяга килә,

Көзен саргаеп үлә.

 

24. Кышын да, җәен дә бертөсле.

 

25. Ап-ак күлмәген кигән,

Күлмәгенә тап тигән.

— Җә й башында җиләгемне

Авыз итәрсез дигән.

 

26. Нинди агач җилсез шаулый?

 

27. Иелә, бөгелә,

Ак мамыгы түгелә,

Кара күзе күренә.

 

28. Кигән ап-ак эшләпә

Төшереп кашына ук.

Эшләпәсен салдырсаң,

Каш түгел, башы да юк.

 

29. Төрле-төрле төстә алар,

Бу төсләр каян килгән?

Хушбуй исе аңкыталар,

Кем аны сөртеп йөргән?

 

30. Бер карасаң — күксел төсле,

Бер карасаң — ай сыман.

Үткән чакта көлә төсле,

Өзеп ал дигән сыман.

 

31. Нечкә яшел сабакта

Юл буенда шар үскән.

Кай арада җил искән,

Ак шар очкан да киткән.

 

32. Ак энҗеләр төсле мин,

Исле гөлдән исле мин.

Аңкып торам урманда,

Дарулы да, агулы да —

Сак була күр җыйганда.

 

33. Сары төсле — бал кебек,

Ак чуклары — кар кебек.

Әллә ничә авыруга

Файдасы бар, эч белеп.

 

34. Күп чәчәкләр белән бергә

Бер үк җирдә үсәләр.

Шифасы күп булган өчен

Чәен ясап эчәләр.

 

35. Чайкала алтын арышлар,

Арада — зәңгәр бизәк.

Ни икәнен белим дисәң,

Башыңны эшләт тизрәк.

 

36. Сары эшләпә кигәннәр,

Җем-җем итә күзләре.

Гел кояшк а караганга

Кояш төсле йөзләре.

 

37. Ялгыш кына тисәгез дә,

Елатабыз, чагабыз.

Безгә үпкәли күрмәгез,

Шул — саклану чарабыз.

 

38. Керпе менгән дә

Чүлмәк өстенә,

Тырышып үсә

Бөтен көченә.

Ул ни?

 

39. Исемнәре бер үк төрле,

Холыклары төрле-төрле:

Берсе тышта тып-тып кына,

Берсе өйдә тып-тын тора.

 

Җиләк-җимеш . Яшелчә

40. Түгәрәк-түгәрәк шар кебек,

Кызыл-кызыл кан кебек,

Әчедер дә татлыдыр,

Йотыйм дисәң ташлыдыр.

 

41. Алсу битле кыз үсте,

Кызарып җиргә төште.

 

42. Үлән араларында

Торам яшеренеп.

Ашыйсың килсә ,

Ал мине өзеп.

 

43. Җимешем кып-кызыл була,

Бу — шатлы к минем өчен.

Чөнки көзге салкында да

Һич тә үзгәрми төсем.

 

44. Урманда кара төймәм

Эленеп тора.

 

45. Конфетка да яхшы мин,

Компотка да яхшы мин…

Беләсеңме ни өчен?

Витаминнар хәзинәсе

Минем һәрбер җимешем.

 

46. Озын, яшел — түтәлдә,

Сары, тозлы — кисмәктә.

 

47. Җи р астында алтын казык ,

Алдык без аны казып.

 

48. Итләч, йомры, яшелен

Өзеп алдым, яшердем;

Гаҗәпләндем бераздан,

Кояшсыз да кызарган.

 

49. Үзе йомры — ай түгел,

Төсе сары — май түгел,

Койрыклы — тычкан түгел.

 

50. Җир астында җиз бүкән,

Һәркөн ашыйсың, иркәм.

 

51. Үсеп утыра бер чүлмәк,

Өстенә кигән йөз күлмәк.

 

52. Туп түгел — түгәрәк,

Күсе түгел — койрыклы.

 

53. Бер күтәрәм йорт,

Эче тулы яссы корт.

 

54. Агач, агач саен ботак,

Ботак саен оя,

Оя саен күкәй —

Сигездер дә тугыздыр.

 

55. Үзе шардай,

Эче кандай,

Тәме балдай.

 

56. Түтәлдә яткан чагында

Тулып торам ай кебек,

Табынга ярып куйганда

Эчем сары бал кебек.

 

57. Ашка салсаң, тәм кертә,

Борынга керсә, төчкертә.

 

Тереклек дөньясы

(Җәнлекләр, йорт хайваннары, кош-корт, бөҗәк һ. б.)

58. Йөртә ул озын колак,

Үзе гаҗәеп куркак.

Уйланма инде озак,

Нәрсә ул? Йә, уйлап бак.

 

59. Энәсенең күзе юк,

Тегәр өчен җебе юк,

Яшерсә башын, аягын,

Ул нәни генә бер туп.

 

60. Кош түгел — оча,

Ябалактан курка,

Чикләвекләр ярата,

Сызгырса, урман яңгырата.

 

61. Кагылмый болай кәҗә, сарыкка,

Ләкин кызыга үрдәк, тавыкка.

Үзе ялагай, үзе хәйләкәр,

Ул нәрсә булыр, йә әйтеп җибәр

 

62. Килә бер батыр атлап,

Аягы баса лап-лап.

Урманда йөри,

Умартадан бал көри.

 

63. Әрекмәндәй зур колак,

Аяклары бер колач.

Борыны җиргә тигән,

Килгән ул ерак илдән.

 

64. Коймада — өй,

Өйдә — җырчы .

 

65. Гөрли-гөрли җырлы й ул,

Кызыл читек ки я ул.

Күлмәкләре күгелҗем,

Татулыкны сөя ул.

 

66. Койрыгын алса — башы ябыша,

Башын алса — койрыгы ябыша.

 

67. Җә й шакылды й бу чүкеч,

Кыш шакылдый бу чүкеч,

Ничек чыдый бу чүкеч?

 

68. Кырау булсын,

Кырпак булсын,

Китмәс дустым.

Җәен-кышын

Салмый сары

Алъяпкычын.

 

69. Канаты бар, оясы юк,

Ят ояда баласы тук.

 

70. Бер кошым бар: тынмый,

Агачка оя кормый.

Өе — җирдә,

Җыр ы — күктә.

 

71. Кулы юк, балчык ташый,

Балтасы юк, өй ясый.

 

72. Соскы борын — бакылдык,

Күп сөйләшә — такылдык.

 

73. Урмый, чәчми,

Ил өстендә көн итә

 

74. Канаты бар — каурыйсыз,

Күзе дә бар — керфексез.

Күлмәге тулы ак тәңкә,

Ул да тагылган җепсез.

 

75. Безли дә безли,

Бигрәк җан ы түзми,

Гел тәмлене эзли.

 

76. Чырр, чырр, чырр, ди ул,

Канат белән җырлы й ул,

Аяк белән тыңлый ул.

 

77.Безз-з, безз-з, без түбән,

Безнең өстә йөзтүбән.

 

-78.Үзе бәләкәй булса да,

Үзеннән зур күтәрә.

 

79. Аллы-гөлле очкалак,

Оча гөлләр кочкалап.

 

80. Тызлый да бызлый,

Үпкән җире сызлый.

 

81. Сабан туенда узыша,

Бар эшемә булыша.

Утырдым исә биленә,

Илтә кирәк җиремә.

 

82. Кешенең дусты,

Йортның сакчысы.

 

83. Үзе суфи, үзе урлаша,

Тотсаң әле, тырнаша.

 

84. Үлән ашый, май ташый.

 

85. Табышмак әйтәм мин сезгә:

Йон бирә нәрсә безгә?

 

86. Мырк-мырк мырылы,

Бик каты икән борыны.

 

87. Сакаллы килеш туа,

Берәү дә гаҗәпләнми.

 

88. Җәй : «Мә-мә!» — дип йөрделәр,

Кышка пима бирделәр.

 

89. Иртән бик иртә тора,

Матур итеп кычкыра.

 

90. Яшел чирәм өстендә

Кырт-кырт кыртлар.

Канатларын җәеп,

Балаларын туплар.

 

91. Ап-ак йомгак ярылды —

Сары йомгак яралды.

 

92. Суда юынып алды,

Өсте коры калды.

 

93. Яшел палас өстендә

Сары йомгак тәгәри.

 

94. Йон йомгагым бөдрә,

Су күрдеме йөгерә.

 

Кеше әгъзалары

95. Иң әүвәле дәү урман,

Аннан түбән кече урман,

Аннан түбән елтырык,

Аннан түбән мышкылдык,

Аннан түбән лапылдык,

Аннан түбән шапылдык,

Аннан түбән тәтелдек.

 

96. Берсе сөйли,

Икәү тыңлый,

Икәве карап тора.

 

97. Сөяге юк, теше юк,

Сөйләмәгән сүзе юк.

98. Бер агачта ике яфрак.

 

99. Ике агай рәттән торсалар да,

Берсен берсе күрмиләр.

 

100. Кечкенә генә җил капка

Ачыла да ябыла.

 

101. Кечкенә генә сарай,

Эче тулы ак тавык.

 

102. Ти, дигәндә, тими,

Тимә, дисәң, тия.

 

103. Таралгач — биш,

Җыелгач — бер.

 

Йорт-җир, көнкүреш әйберләре, кием-салым

104. Киттем дип китә, кире килә .

 

105. Аяксыз, кулсыз өй саклый.

 

106. Ике баш, дүрт аяк , бер гәүдә.

 

107. Аягы бар, кулы юк;

Аркасы бар, түше юк.

 

108. Дүрт агайга бер эшләпә.

 

109. Ак кием кигән

Башы түшәмгә тигән.

 

110. Гармун кебек сырлы ул,

Мич шикелле җыл ы ул.

 

111. Көн-төн йөри,

Урыныннан китә алмый.

 

112. Карыйм да күрәм,

Борылам да көләм.

 

113. Төймәсенә басу белән

Бәйли зәңгәр яулыгын.

Аш пешерә, чәй кайната —

Күрсәтә уңганлыгын.

 

114. Почмакта бер суык кыш ,

Исеме аның …

 

115. Үзе бер әрҗә,

Бөтен дөньяны күрсәтә.

 

-116. Сөйләп бирә тел белән,

Сүзе китә юл белән,

Юлы агач башында.

 

117. Попугай түгел, җаны юк,

Әйткән сүзне кабатлый.

 

118. Төймәсе челт итә,

Үзе гөлт итә.

 

119. Колаклы ябалак

Кыштан саклый.

 

120. Бер агачта биш тармак,

Тармагы саен бармак.

 

-121. Айрат кия ,

Гөлназ бәйли —

Икесен дә салалар.

Нәрсә кигән икән алар,

Беләсезме, балалар?

122. Берсе сулдан, берсе уңнан

Урам таптый ике туган:

Бер-береннән калышмыйлар.

Урыннарын ялгышмыйлар.

 

123. Җәй буе ял иттеләр,

Кыш тәпиләп киттеләр.

 

124. Тирәне — тездән,

Сае — тубыктан,

Сине саклыйлар

Судан, суыктан.

 

125. Тирән коем,

Тирән коемны

Төреп куйдым.

 

Савыт-саба, аш-су

126. Җи з багана өстендә

Ак күгәрчен утыра.

 

127. Үзе җырлый , үзе сыйлый.

 

128. Бәләкәй генә ак тана,

Борыным бар, дип мактана.

 

129. Ике туган су коенырга киттеләр.

 

130. Кар яудыра, кар өя,

Кары эреми өйдә.

 

131. Үзе түгәрәк,

Урыны түрдәрәк,

Эче тулы күзәнәк;

Әчкелтем дә төчкелтем,

Бар нәрсәдән дә кадерлерәк.

 

132. Бер чынаяк эчендә

Ике төрле сөт тора.

 

133. Мине тотып ашамыйлар,

Миннән башка туй да ясамыйлар.

 

134. Су түгел — сыек,

Кар түгел — ак.

 

135. Сыер биргән бер сыйга

Бөҗә к исеме кушканнар.

Ни ул?

 

136. Керт-керт иткән,

Керт-керт кискән

Чикләвек —

Әчесе юк,

Әрчисе юк чикләвек.

 

137. Тоз түгел — ак,

Бал түгел — татлы.

 

Транспорт, техника, эш кораллары

 

138. Канаты бар — җилпеми,

Эче җыл ы — җил тими.

 

139. Уф-уф сулар,

Уфтанса да алып китәр,

Барыр җиренә җитәр.

 

140. Ияремә менәләр,

Өзәнгемә тибәләр.

Йөгертәләр, чаптыралар,

Кирәк җиргә китәләр.

 

141. Ике көпчәкле арба,

Утсыз да алга чаба.

 

142. Сукмактан да чыгалмыйлар,

Бер-берен дә уздырмыйлар,

Кызыл күзле ябалактан

Рөхсәт алмый кузгалмыйлар.

 

143. Каладагы үгезләрнең

Пар сукмакта мөгезләре.

Сукмактан чыкса мөгез,

Шып туктар чапкан үгез.

 

144. Барам, барам

Очы юк.

 

145. Авызы юк, борыны юк,

Тик бар аның өч күзе:

Урамдагы хәрәкәтне

Көйләп торадыр үзе.

 

-146. Ат түгел, кешнәми,

Йөз аттан ким эшләми:

Үзе йөри тыр да тыр,

Йә, бу нәрсә, кем әйтер?

 

147. Үзе ура, үзе суга,

Үзе капчыкк а сала;

Шаулап, гөрләп эшләгәндә

Кыр матурланып кала.

 

148. Тимер жираф, башы күктә,

Күп күтәрә көче күпкә,

Тонна-тонна йөкләрне

Эләктереп ала ул,

Балконнарын балкытып,

Биек өйләр сала ул.

 

149. Ул үзе шундый көчле,

Тешле-тешле чүмечле:

Берүзе эшли ала

Йөз кешелек эшне.

 

150. Тек-тек-тек. Тек-тек-тек.

Мөгезенә элгән җеп.

Тәпие энәле.

Нәрсә бу — бел әле!

 

151.Чүп-чар, тузан йота ул,

Өйне чиста тота ул.

 

152. Тик бер генә һөнәр беләм:

Кыям, турыйм, юнам, теләм.

 

153. Тешләре бар, авызы юк,

Үзе чәйни, үзе йотмый,

Ашаганы — агач он.

 

154. Бер ягымнан тоталар,

Бер ягымнан куркалар;

Теләләр дә юналар,

Чәнчиләр дә кыркалар.

 

155. Керләр өстеннән үтә

Шуннан эше дә бетә.

 

156. Бурычым бик кечкенә,

Кечкенә дә, төш кенә.

Нечкә баудан төшмим мин,

Чиста керләр тешлим мин.

 

157. Үзе энә, үзе каптырма,

Үзең эзлә, миннән таптырма.

 

158. Ике боҗра, ике аяк,

Уртасында — бер таяк.

 

159. Борыны озын үзеннән,

Үзе минем теземнән.

Шыбыр-шыбыр шыбырдап

Яңгыр ява үзеннән.

 

Уенчыклар, музыка уен кораллары, уку-язу әсбаплары

160. Минем белән уйныйлар,

Уйнап һич тә туймыйлар.

Иркәлиләр, сөяләр,

Йокла, бәбкәм, дияләр.

Үсә төшкәч балалар,

Мине онытып калалар.

 

161. Типтем — очты биеп-биеп,

Суга төште, батмады.

Әни әйтә: «Шуны чөеп,

Тәрәзәне ватма!» —ди.

 

162. Йөртәләр аны һәрвакыт

Каты-каты типкәләп,

Җан-фәрманга йөгерә ул,

Тормый бер дә үпкәләп.

 

163. Теле юк, үзе аңлата.

 

164. Юк аягы, юк күзе,

Сөйли, өйрәтә үзе.

Телгә аннан оста юк,

Аннан якы н дус та юк.

 

165. Эз салып кара тактага,

Ап-ак куян әйләнә.

Әйләнгәләп йөри-йөри

Үзе бәләкәйләнә.

 

166. Үзе укый белмәсә дә,

Гомере буе яза.

 

167. Диңгезе бар — суы юк,

Каласы бар — халкы юк,

Урманы бар — агачы юк.

 

168. Бер ояда алты дус,

Алтысында алты төс.

Ләкин алар барысы да

Башкаралар бер үк эш.

 

169. Озын, юка, төп-төз ул,

Билгели ул иң төз юл;

Юллары озынлыгын

Беләм санап сызыгын.

 

170. Телләре бик күп булса да,

Һәркем аңлый, үз итә.

Елата да, җырлата да,

Кирәк икән — биетә.

 

171. Тартма өстендә таяк,

Таякта җиде җеп,

Җиде җептә җитмеш сайрар кош.

 

172. Аягын-башын кистем,

Корсагын тиштем,

Эченә өрдем,

Моңайганын ишеттем.

 

173. Эче буп-буш,

Тавышы дөньяга сыймый.

 

174. Җебенә тисәң, елаган,

Колагын тотсаң, чыңлаган.

Өстендә эчәге,

Астында түшәге.

---

 

Табышмак җаваплары

1. Ел фасыллары
2. Көз
3. Кыш
4. Яз
5. Кояш
6. Кояш
7. Ай
8. Һава
9. Йолдызлар
10. Җил
11. Болыт
12. Яңгыр
13. Яшен
14. Салават күпере
15. Кар
16. Салкын
17. Кар бөртеге
18. Боз
19. Тамчы
20. Су
21. Урман
22. Агач
23. Яфрак
24. Чыршы, нарат
25. Каен
26. Усак
27. Шомырт
28. Гөмбә
29. Чәчәкләр
30. Умырзая
31. Тузганак
32. Энҗе чәчәк
33. Ромашка
34. Мәтрүшкә
35. Күкчәчәк
36. Көнбагыш
37. Кычыткан
38. Кактус гөле
39. Тамчы һәм тамчы гөл
40. Чия
41. Алма
42. Җиләк
43. Миләш
44. Шомырт
45. Гөлҗимеш
46. Кыяр
47. Кишер
48. Помидор
49. Шалкан
50. Бәрәңге
51. Кәбестә
52. Чөгендер
53. Кабак
54. Борчак
55. Карбыз
56. Кавын
57. Борыч
58. Куян
59. Керпе
60. Тиен
61. Төлке
62. Аю
63. Фил
64. Сыерчык
65. Күгәрчен
66. Саескан
67. Тукран
68. Песнәк
69. Күке
70. Тургай
71. Карлыгач
72. Үрдәк
73. Чыпчык
74. Балык
75. Бал корты
76. Чикерткә
77. Чебен
78. Кырмыска
79. Күбәләк
80. Черки
81. Ат
82. Эт
83. Песи
84. Сыер
85. Сарык
86. Дуңгыз
87. Кәҗә
88. Бәтиләр
89. Әтәч
90. Тавык
91. Чеби
92. Каз
93. Каз бәбкәсе
94. Үрдәк бәбкәсе
95. Чәч, каш, күз, борын, авыз, тешләр, тел
96. Тел, колаклар, күзләр
97. Тел
98. Колаклар
99. Күзләр
100. Авыз
101. Авыз һәм тешләр
102. Иреннәр
103. Бармаклар, йодрык
104. Ишек
105. Йозак
106. Карават
107. Урындык
108. Өстәл
109. Мич
110. Җылыту батареясы
111. Сәгать
112. Көзге
113. Газ плитәсе
114. Суыткыч
115. Телевизор
116. Телефон
117. Магнитофон
118. Лампочка
119. Бүрек
120. Перчатка
121. Бүрек, яулык
122. Аяк киемнәре
123. Киез итекләр
124. Итекләр, туфли
125. Оек
126. Самовар башында чәйнек
127. Самовар
128. Чәйнек
129. Чиләкләр
130. Иләк
131. Икмәк
132. Йомырка
133. Тоз
134. Сөт
135. Корт
136. Чәкчәк
137. Шикәр, шикәр комы
138. Самолет
139. Поезд
140. Мотоцикл
141. Велосипед
142. Трамвай, светофор
143. Троллейбус
144. Юл
145. Светофор
146. Трактор
147. Комбайн
148. Күтәрү краны
149. Экскаватор
150. Тегү машинасы
151. Тузан суырткыч
152. Балта
153. Пычкы
154. Пычак
155. Үтүк
156. Кер кыстыргычы
157. Каптырма
158. Кайчы
159. Су сипкеч
160. Курчак
161. Туп
162. Футбол тубы
163. Китап
164. Китап
165. Акбур
166. Авторучка
167. Карта
168. Буяу карандашлары
169. Линейка
170. Гармун
171. Гитара
172. Курай
173. Барабан
174. Скрипка

 

tazbash.ru

Садыбек Тугел | Программа «Рухани Жаңғыру»

Садыбек Тугел родился 23 февраля 1955 года в ауле Амангелды Уланского района Восточно-Казахстанской области в семье бригадира табунщиков Тугела Кумарова и работницы колхоза «Кызыл Ту» Марии Тусипкызы. Родители были авторитетными людьми. В районе их уважали за честность, трудолюбие и порядочность. Отец умер в 1981 году в 74-летнем возрасте, мать – в 1999 году в 85-летнем возрасте.

В 1962 году С. Тугел пошел в первый класс 4-летней школы аула Амангельды, которую окончил в 1966 году. С 1966 года по 1970 год учился в восмилетней школе имени Амангельды села Точка. С 1970 по 1972 год учился в средней школе имени Джамбула села Чимкура. В 1972 году поступил на заочный факультет журналистики Казахского Государственного университета им. С.М. Кирова, который окончил в 1982 году, получив специальность «журналист». В мае 1973 года призывался в ряды Вооруженных Сил СССР. Служил в Группе советских войск в Германии.

Трудовую деятельность начал слесарем Алма-Атинской хлопко- прядильной фабрики. Затем работал переводчиком-корреспондентом Уланской районной газеты «Расцвет – Өркен», инструктором орготдела исполкома районного Совета народных депутатов, первым секретарем Уланского райкома ЛКСМ Казахстана, заведующим организационным отделом Уланского райкома Компартии Казахстана. С 1988 по 1990 год учился очно в Алматинской Высшей партииной школе, по окончании которой получил специальность политолога и социолога. Далее работал председателем комитета народного контроля Уланского района, главным редактором Уланской районной газеты «Ұлан таңы – Уланские зори» .

В декабре 1994 года был переведен в аппарат «Корпорации телевидения и радио Казахстана». В январе 1998 года на конкурсной основе был утвержден первым пресс-секретарем акима новой столицы города Астана (тогда Акмола).

Пресс-секретарем акима новой столицы работал с января 1998 года по ноябрь 2000 года. С января 2000 был председателем народно- патриотического движения «Менің Қазақстаным», Генеральным секретарем Республиканской федерации национальных видов конного спорта РК. С 2002 года по 2004 год работал руководителем Международного пресс-центра города Астаны, Генеральным директором Информационного Агентства «Астана дауысы».

С 2004 по 2005 года занимал должность заведующего отделом Сената Парламента РК. С января 2006 года по настоящее время занимается творческой и общественной деятельностью. Является шеф-редактором республиканского научно-популярного журнала о национальных ценностях «Казанат», первым вице-президентом Ассоциации национальных видов спорта РК, президентом Федерации национальных видов конного спорта РК.

С. Тугел является автором 10 книг. Его книга «Казанат», созданная в соавторстве с К. Ракишевым, стала победителем международного конкурса «Искусство книги», проходившего в г. Москве в 2006 году. Кроме того, «Казанат» является самой лучшей книгой Казахстана по итогам 2006 года. С. Тугел – член Союза писателей РК, академик Академии гуманитарных наук РК. За формирование позитивного имиджа новой столицы РК – города Астаны в средствах массовой информации Указом Президента РК Н.Н. Назарбаева награжден высшим званием «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері», Грантом Президента РК в области журналистики 2008 года, дважды Благодарственным письмом Президента РК и медалью «Астана».

Является заслуженным тренером РК, почетным работником спорта РК, обладателем премии имени Сейдахмета Бердикулова в области спортивной журналистики, почетным гражданином Уланского района.

С супругой Кайникамал воспитал сына Айдына и дочь Айгерим, имеет трех внуков.

www.ruhani.kokos.kz

Усак яфраклары (риваять) — Викикитап

Викикитап, ачык эчтәлекле китаплар җыентыгыннан

Имештер, бик борынгы заманнарда усак яфраклары тирәк яфраклары төсле озынча булганнар. Яз көннәрендә каен суы кебек усак суы да ага торган булган. Бу усак суы каен суына караганда да татлырак, тәмлерәк, баллырак булган икән. Усакның болай ачы сулы түгәрәк яфраклы булып калуына менә нәрсә сәбәп булган. Барыбызга да билгеле Гали батыр яшәгән. Бу Гали батыр бик көчле дә, зирәк тә, гайрәтле дә каһарман бер баһадир булган, ди. Аның чибәрлеген күреп хатын-кыз гына түгел, ирләр үзләре дә хәйран булалар икән. Шушы Гали батыр Дөл-дөл дигән атына атланып яуга чыкса, ат тоягы астыннан чаткылар очкан. Шушы Дөл-дөлгә атланып зөлфәкарен кынысыннан чыгарып бер селтәсә, әкияттәге тылсымлы таяк сыман дошманны кырып сала торган булган. Күп яуларда җиңеп чыккан, шуңа күрә, каһарманлык даны җир йөзенә таралып, Гали бер атаклы яу башы булып танылган. Гали батырга сокланмаган кеше булмаган. Бик күп хатын-кызлар аңа гашыйк булганнар, ничек тә үзләренә каратыр өчен Гали батыр диненә — ислам диненә кергәннәр икән. Уңышларыннан башы әйләнеп киткән дә, сөекле хатыны Фатыйманы да онытып җибәреп, гүзәл кызларга күз сала башлаган. Өйдә Фатыйма ике угылын — Хәсән белән Хөсәенне кочып елап утыра икән, ди. Гали батыр өеннән читтә — күз күрмәгән җирдәрәк яр сөеп йөрсә бер хәл иде. Фатыйма хатын түзгән дә булыр иде. Әмма ләкин өстенә көндәш алып кайткач, бер төнне сабырлыгын җуйган. Хәсрәтен кемгә сөйләргә дә белмичә йөргән-йөргән дә бер агачка — усак агачына туры килеп, агачны кочаклап кан-яшь коеп, бик үксеп елаган. Хәсрәтеннән чыккан кайнар сулышы усак агачының кайрысын яралаган, аның күз яшьләре агач төбе тамырына коелып күл булган. Фатыйманың күз яше тамырларга үтеп усак агачын сулы иткәннәр. Яфраклары да үзгәргән — Фатыйма йөрәгенә охшап калганнар. Хәсрәтле йөрәккә охшап дерелдәп селкенеп торулары шуннан килә икән. Җилсез көннәрдә шаулашып-җырлап торуы Фатыйма зары, Фатыйма ыңгырашуы, ди. Фатыйма шулай гүзәл усак агачын кочып елаган-елаган да агач төбенә утырып бераз тынычланган. Эче бушап юанган икән. Юанса да хәсрәте бетмәгән, эчен-тышын хәсрәтле сагыш биләп алган, ди. Шул агач төбендә үсеп утырган курайны өзеп алып курай уйнаган. Бу курай тавышы сагышлы-моңлы көйләр чыгарган. Фатыймага кадәр курайда уйнаучы булмаган икән. Менә шулай итеп, Гали батыр башка ярлар сөйгән дә, Фатыйманы зур хәсрәткә салган. Фатыйма исә усакны ачы сулы, вак кына йөрәк яфраклы итеп үзгәрткән, ди. Дөньяда ниләр генә булмаган да, бәндәләр ниләр генә күрмиләр.

tt.wikibooks.org

Борындык (җәнлек) — Wikipedia

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Борындык (җәнлек) latin yazuında])

Борынды́к (Азия борындыгы) (Tamias sibiricus) — кимерүчеләр отряды тиенсыманнар гаиләлегеннән имезүче җәнлек. Евразиянең урман массивларында киң таралган. ТР территориясеннән борындык ареалының көньяк чиге үтә. Башлыча, Кама алдында, яфраклы агач төрләре катнаш чыршы-ак чыршы урманнарында, шулай ук Кама аръягында Кызыл Тау урман массивында очрый. Һәркайда аз санда.

Гәүдә озынлыгы 17 см га, койрыгы 12 см га кадәр, авырлыгы 100 г чамасы. Йон капламы соргылт-җирән төстә, аркасында буй-буй 5 кара-көрән сызык бар. Түше аксыл яки ак. Көндез актив. Ылыслылар, сирәгрәк яфраклы агачлар, үләнчел үсемлек орлыклары, бөреләре, җиләкләр, шулай ук бөҗәкләр (башлыча, коңгызлар), моллюсклар белән туена. Кышка азык әзерли (уртача 3-4 кг). Агач тамырлары яки черегән кәүсә астына ясаган өне борындыкның сыену урыны булып тора. Кышның күп өлешен йоклап үткәрә. Кар эреп, ачылган урыннар күренгәч кенә борындык өненнән чыга. Борындык — моногамик хайван. Көзен парлар барлыкка килә, икенче елның язына гына үрчиләр (парлашу — апр. уртасында). Бер пар борындык 5-6 бала тудыра. Сунарчылык хуҗалыгында борфындык зур роль уйный, чөнки алар белән кыйммәтле мех бирә торган ерткыч җәнлекләр туклана. Җим әзерләве белән орлык таратуга, агач үсемлекләре таралышына ярдәм итә. Мехы кыйммәтле түгел.

Борындык Идел-Кама саклаулыгында һәм «Түбән Кама» милли паркында саклана. ТРның Кызыл китабына кертелгән.

tt.wikipedia.org