Агач төрләре
Бер каенның күләгәсе бөтен илне капламас.
Бәрмәчлектән йөзем булмас.
Имән агач — каты агач, каен агач — чырагач.
Имән агачының иелгәне — сынганы.
Имән бик каты агач та, аның да яфрагы саргая.
Имән күмере исле булыр.
Имән чикләвеге алмагач төбенә тәгәрәми.
Каен агач тал булмас, каен суы бал булмас.
Каен тузына масаер, имән үзенә масаер.
Каены бар кайгырмас, тимере бар тилмермәс.
Карагайның көле күп, имәннең күмере күп.
Карама агачы — каршы агач.
Карышып үскән караманы турайталмассың.
Кечкенә имәндә ботак күп була.
Корыган тирәк су янында да яшәрмәс.
Куба тал шарт сынар, сары тал йөгенеп калыр.
Нарат — башыннан, имән — төбеннән корый.
Нарат төз карап үсәр, өянке өя ләп үсәр.
Озын тирәкнең күләгәсе төбенә төшмәс.
Тал ком ярата, усак дым ярата.
Тик торган караулы тирәккә тимиләр.
Тирәк, ни юан булса да, пычкыдан котылмас.
Тирәкнең, тамыры черемичә, яфрагы саргаймый.
Тубылгы агач зур булмас, тубылгыдан өй булмас.
Чатлы-ботлы — карама булыр, шарт-шорт янган — у булыр.
Чикләвек агачы эчтән чери.
Чикләвек җыйганда җиләккә бармыйлар.
Юкәнең чәчәге — бал, кабыгы — юкә, череге — дару, агачы — сөян.
Ялгыз каенга кош кунмас.
Яшь каенга терәлеп, карт каен кырык ел яшәгән.
Ватылмый торган чикләвек.
Ике тирәк бер төптә, ике төймә бер җептә.
Карама көленә утырту.
Кеше чикләвек җыярга барганда, ул җиләк җыярга б«|
Кәкре каенга терәтү.
Тузга язмаганны сөйли.
Чикләвегемнең төше юк, сезнең кебек кеше юк.
Юкә агачка атландыру. Юкәдә икән чикләвек.

Җиләк-җимеш агачлары
Агач, җимеше күп булган саен, ныграк иелер.
Агачны кем утыртса, җимеш шуныкы.
Агачта җимеш арткан саен, ботагы күтәрелми.
Агачы кыек булса да, алмасы тәмле була.
Аланда үскән балан әче була.
Алма агачыннан ерак төшми.
Алма ничек пешкән — эргәсенә шулай коелып төшкән.
Алма теләсәң, агачыннан күз алма.
Алмалары булмаса, алмагач гаепле түгел.
Алманы үстерү кыен, черетү ансат.
Алманың асылын аю ашый, чикләвекнең төшен корт ашый.
Алманың кызылына алданма.
Алмасын ашарсың — агачын кисмә.
Аяз елны алма күп, явым елны гөмбә күп.
Балан бал белән тәмле, бал балансыз да тәмле.
Бер агач ике төрле җимеш бирмәс.
Бер черек алма бөтен йөкне черетә.
Буласы җимеш чәчәгеннән билгеле.
Җиләк бердән җыйнала.
Җимеш ашыйсың килсә, чәчәген өзмә.
Җимешен аша, бакчасын сорама.
Җимешле агач зур булмый.
Җимешнең асылын эт ашый.
Җимешсез агачка таш атмыйлар.
Кызыл алманың эче кортлы булучан.
Кулың җиткән ботакның алмасын өз.
Миләш дигән җимеш авыздан — су, күздән яшь китерер, имеш.
Өлгергән өрек сабагында тормый.
Сау алма саптан төшми.
Сусыз агачта сусыл җимеш пешмәс.
Тиз пешкән җимеш тиз чери.
Нәр җимешнең үз корты бар.
Чәчәк күрсәтмәгән агачтан җимеш көтелмәс.
Шомырт чәчәк аткан вакытта кызлар җилкенә, балан чәчәк аткан вакытта балык сикерә.
Яфракка карап, алма санама.

Алма пеш, авызыма төш.
Алмалары суга туенган.
Аңа бит алма — шалкан, ком — талкан.
Кеше бакчасына таш ату.
Кипкән җимеш күк куырылган.
Миләш диеп капкан идем, балан булып чыкты бу.
Пешмәгән җимештән катмаган как.
Яңа җимеш, иске авыз.

Урман
Бер агачтан унау үскән, ун агачтан урман үскән.
Кәкре агачсыз урман булмас.
Урман авызы тар булыр.
Урман артындагы күренә, борын астындагы күренми.
Урман бүресез, тау куянсыз булмас.
Урман — колак, кыр — күз.
Урманга кер, ботакка кадалма.
Урманга кергәнче чыгар юлыңны кара.
Урманга утын ташылмый, коега су салынмый.
Урманда агач күп, сайлый башласаң яраклысы юк.
Берсе урманга, берсе тугайга киткән.
Урман чытырман, качсам тоттырмам.
Урманда урынсыз, кырда койрыксыз.
Урманы үсмәгән, агачы кисмәгән.

Һава торышы: җылы-суык, җил-давыл, явым-төшем һ. б.
Артка калган болыт яумый үтәр.
Ачлыкка түзеп була, суыкка — юк.
Аяз-аяз көннәрдә җиләк җыяр аппагым, болыт-болыт көннәрдә урак урыр аппагым.
Аяз көннең яшененнән курык.
Батканга яңгыр куркыныч түгел.
Бер болыттан боз да явар, кар да, яңгыр да явар.
Болытсыз яңгыр булмас.
Вак яңгыр чылата.
Давыл алды тын була.
Давыллы болытның явымы аз.
Дәрьяга яңгыр яуганнан ни файда.
Җил алдан булса — битең туңдырыр, арттан булса — туның туздырыр.
Җил исми яфрак селкенми.
Җил кай якка иссә, камыш шул якка борылыр.
Җил чәчсәң, давыл урырсың.
Җил җелеккә үтәр.
Җил җилләми, томан ачылмый.
Җилгә каршы төкермә, битеңә төшәр.
Җилгә сәнәк белән каршы тормыйлар.
Җилдән килгән, җилгә киткән.
Җиле булгач, бураны булыр.
Җилне төтен кумый, җил төтенне куа.
Җилнең эше суырмак, утның эше куырмак.
Җылы сөяк сындырмый, салкын җанны тындырмый.
Иртәнге яңгыр төшкә хәтле.
Кар астыннан карга тизәге дә табылмас.
Кар башын кар ашый.
Кар матур да, аякны туңдыра.
Кар яуганда салкын булмый, кар киткәндә суыта.
Кара суык кардан яман.
Кара җиргә кар яуса, карны күрү бер зәвык; кара җирдән кар китсә, җирне күрү бер зәвык.
Кардан гөмбә эзләмә.
Карның базга салганы да бетә.
Кары калын кышның үләне калын булыр.
Кары эресә дә, бозы кала.
Каты давыл тиз туктар.
Килмәгән болыт, яумаган яңгырга чиләк тотмыйлар.
Кызуы да пешерә, суыгы да пешерә.
Көзге бозның көзге калынлыгына да ышан, язгы бозның ястык калынлыгына да ышанма.
Күк күкрәмичә «алла» димиләр.
Күкрәгән болытның явымы аз.
» Ләйсән — рәхмәт яңгыры.
Ләйсән суын җиде ел сакласаң, энҗегә әверелә, имеш.
Суык белән эт — сәләмәгә үч.
Суык төлке тунлы кешегә сәлам бирә, ертык тунлы кешенең куенына керә, имеш.
Тама-тама күл булыр, тузан-тузан тау булыр.
Тамчы кечкенә генә — таш тишә.
Тамчы тамса да, диңгезгә су файда. Тамчыдан качкан явымга юлыгыр. Тамчысыз диңгез булмый. Томан төшә — җимешләр пешә.
Узган болытны тотып булмый.
Хәерсез болыт диңгезгә явар.
Чык суы матур булса да, сусын кандыра алмассың.
Шаулы яңгыр тиз үтәр.
Шәп яуган яңгыр җиргә сеңми.
Явым теләсәң, давылына да чыда.
Ярыктан кергән җил усал була.
Яумасаң да, күкрә.
Яшен яшьнәгәндә зур агачка сыенма.
Яшене хәтәр булса да үтәр, артыннан күкрәве яман.
Яңгыр көтсәң, кар явар.
Яңгыр яуганда чиләгеңне тотып кал.
Яңгыр үткәч, артыннан ябынча белән йөгермиләр.
Яңгырга чыланган тамчыдан курыкмас.
Яңгырда чапсаң, корыда печән җыярсың.
Яңгырдан качып, дәрьяга төшкән.
Яңгырдан соң тузан да басыла.
Яңгыры булсын димә, шифасы булсын диген.

Араларыннан җил дә үтми.
Аяз көндә яшен сугар.
Аяз көнне бар, болытлы көнне юк.
Аҗаган кайнаган урын.
Бер караганда ал да гөл, бер караганда җил-давыл.
Җил белән симертү.
Җил искән якка аву.
Җил кайсы яктан исә, ул да шул яктан кисә.
Җил ягына салам кыстыру.
Җил-яңгыр тидермәү.
Җилгә җиленләп, бозга бозаулап.
Кара болыт булып йөрү.
Кызыл кар яуганда.
Көн явым — ят та юрганың ябын.
Миңа дисә: ни эссе түгел, ни суык түгел.
Салкынга өшетми, кайнарга пешерми.
Сафура бураннары кубару.
Сиңа җил дә юк, яңгыр да юк.
Төкерек җиргә төшмәслек салкын.
Чыландык та киптердек, яңгыр безне нишләтсен.
Яумаган яңгырга балаган кору.

eco.tatarstan.ru

Рухи сыйфатлар, холык-гадәт, әдәп-әхлак

Чын кеше булу, әдәп, оят, намус, дәрәҗә, җан, йөрәк, күңел, дәрт-дәрман, батырлык-куркаклык

Абруй — ирнең куәте.

Ак күңелленең аты армас, туны тузмас.

Акчаң булмаса да, вөҗданың булсын.

Алтын җирдә ятмас, яхшы исем илдә ятмас.

Ат айда сыналыр, адәм елда сыналыр.

Ат үләр — ияре калыр, адәм үләр — даны калыр.

Аю өнендә көчле, куркак — өендә көчле.

Адәмне адәм иткән — әдәп.

Адәмнән олы ат юк, ипидән олы аш юк.

Әдәпле кеше солтан, әдәпсезнең бите олтан.

Әҗәле җиткән бер үләр, абруе киткән көн дә үләр.

Әрсез кеше сумала булып сыланыр.

Байлык белән торылмый, холык белән торыла.

Батыр бер үләр, куркак мең үләр.

Батыр булсаң — йөрәктән, көчле булсаң — беләктән.

Батыр куркак булудан курка.

Батыр туса — ил бәхете, яңгыр яуса — җир бәхете.

Батырлыкта матурлык.

Бозылган илне батырлар төзәтер.

Вөҗданы пакь — йөзе ак.

Гайрәт иткән — таулар тишкән.

Даныңны җуйганчы башыңны жуй.

Дөнья йорты тар булса да, күңелең киң булсын.

Җаның олы булса, һәр эшең олы.

Җаның сау булса — авырумын димә, тәнең сау булса — ярлымын димә.

Исем кешене бизәми, кеше исемне бизи.

Исемеңне ташка язма, ил йөрәгенә яз.

Йөрәгең тимердән булса, хәнҗәрең агачтан булса да ярый.

Казан карасы китә, намус карасы китми.

Кеше алдында кем дә гөл, кеше артында намус бел.

Кеше булган кешенең кеше белән эше бар, кеше булмаган кешенең кешедә ни эше бар?

Кеше булу кыен түгел, кешелекле булу кыен.

Кеше карбыз түгел, чиртеп белә алмыйсың.

Кеше үз кадерен белми кадирун кадерне белмәс, былбылдан үзгә кошлар гөлстан кадерен белмәс.

Кеше холкын күзәт, үзеңнекен төзәт.

Кешедән оялмаган кешенең йөзе олтан.

Кешенең холкы күркәм булса — тереклеге хуш була, холкы явыз булса — тереклеге буш була.

Киемең киң булганчы күңелең киң булсын.

Куркак ашта батыр, кыю эштә батыр.

Куркак гомергә батырлык турында сөйләр.

Куркак кеше үз күләгәсеннән дә курка.

Курку үлемнән коткармый.

Курыкканга куш, койрыгы белән биш.

Курыкканга куян да аю булып күренә.

Кыюлык — ярты бәхет.

Күзе сукырга юлдаш бул, күңеле сукырга юлдаш булма.

Күркәм кием тән зиннәте, күркәм холык җан зиннәте.

Күңел каралыгын бернинди сабын да агарта алмый.

Күңел ярлылыгы кесә ярлылыгыннан начаррак.

Күңеле ачыкның юлы ачык.

Күңелең иркен булса, бәхетең киң булыр.

Намус җаннан кадерле.

Намусы таза кеше ишек шакудан курыкмый.

Оялмаган боермаганны ашаган.

Оялмаган кеше өчен оятлының йөзе кызарыр.

Оят юкта иман юк.

Оятның теше булмаса да кимерә.

Пычак ярасы китә, намус карасы китми.

Теләгең саф булса, тормышыңда тап булмас.

Тәвәккәл таш яра, таяк баш яра.

Тәвәккәлдә тау көче бар.

Тәвәккәллек белән батырлык бер чишмәдән чыгар.

Төсең кара булса да, күңелең ак булсын.

Холкы бозык кешенең фикере дә бозык була.

Холкы начардан дуслары качар.

Холыкны дәвалау җәрәхәтне дәвалаудан авыррак.

Холыксыз кеше койрыксыз көймәгә охшый.

Шикле шикләнер, чикмәнен бөркәнер.

Яман ат белән торганнан яхшы ат белән үлгән яхшырак.

Ат тартмаслык оят, үгез тартмаслык гаеп.

Аты олы, кабыргасы коры.

Адәм дисәң — коны юк, хайван дисәң — йоны юк.

Әрле Мәликәгә коры тәлинкә.

Байлыгым булмаса, намусым бар.

Җаным тыныч, ярмам — арыш.

Исемем илдә, урыным түрдә.

Кечесендә әдәп юк, олысында бел ек юк.

Киемең кеше күркесе, фигылең кеше көлкесе.

Оялса — үз бите, биртелсә — үз биле.

Оят белән алыш-биреш бетү.

Сарык янында батыр, батыр янында сарык.

Үгет бездән, әдәп белү үзеңнән.

Үз күләгәсеннән үзе курыккан.

Үзе әдәпсез, киеме сәдәпсез.

Үзе курка, үзе йолка.

Акыл, аң, акыллылык һәм акылсызлык

Аз булса да, үз акылың булсын.

Акча ярлысыннан акыл ярлысы яман.

Акыл байлыгы — тузмас байлык.

Акыл булса, юл бар.

Акыл — тезген, холык — ат, тезгенеңне белеп тарт.

Акыллы атын мактар, кыланчык үзен мактар.

Акыллы сүзен «мин» дип башламый.

Акыллы уйлаганчы, тиле сугып ега.

Акыллы өйрәнер, ахмак өйрәтер.

Акыллыга ишарәт, акылсызга бишәр әйт.

Акыллының аты да армый, туны да тузмый.

Акылсыз, атка менсә, атасын танымас.

Акылсыз калудан ике күзсез калганың артык.

Ахмак көндез шәм ягар, мае беткәч кичен айга багар.

Ахмакка биргән киңәш далага аткан ук кебек.

Ахмакны алтынга мансаң да ахмак.

Бер ахмакның соравына унике акыллы җавап бирә алмый.

Бер юләр югалтканны йөз акыллы таба алмас.

Битеңне бизәмә, акылыңны бизә.

Диванага кайгы да бәйрәм.

Дуракка доктор даруы дәрман бирмәс.

Дөядәй алтының булганчы,төймәдәй акылың булсын.

Ике чабата бер кием, ике җүләр бер тиен.

Иләктә су тормый, юләрдә сүз тормый.

Исәр яңа тунын кисәр, иске тунын ямар.

Исәр үзе атланган ботакны үзе кисәр.

Йөз акыллыны бер тинтәк саташтырыр.

Кешенең акылы — эшеннән, гыйлеме сүзеннән беленер.

Матурлык туйда кирәк, акыл көн дә кирәк.

Тиле белән тапма да, өләшмә дә.

Тиле белән яшәгәнче, акыллы белән бергә үл.

Тиле, «тиле» дигән саен, тигәнәк буе сикерер.

Тиле түрен бирмәс.

Тиле үзен-үзе мактар, ялкау үзен-үзе аклар.

Тинтәк белән мал тапканчы, акыллы белән югалт.

Тинтәк ике кәҗәсен берьюлы суяр.

Тинтәк тегелмәгән итеген мактар.

Тинтәкнең йә кулы тынмас, йә теле тынмас.

Үз илендә юләр булган читтә акыллы булмас.

Үзе сөйләр, үзе көләр — шулдыр юләр.

Юләр бармак күрсәтсәң дә көлә.

Юләр белән серләшмә, усал белән телләшмә.

Юләр «җиңдем» дияр, акыллы «юл бирдем» дияр.

Юләрне уңга борсаң, сулга йөгерер.

Акыл сатма, үзеңә калмас.

Акыл теше чыккан инде.

Акыл чәчләре башын ташлаган.

Акыл өләшкәндә абзар артында калган.

Акыл өләшкәндә кершән буянып калган.

Акылың алтын булса да, үзең бакыр.

Аның акылы керәле дә чыгалы.

Атайдан яшь калдык, акылдан буш калдык.

Әллә юләрлек, әллә үҗәтлек.

Бармакка чорнарлык та акылы юк.

И юләр, юләр, мәче казыр, эт күмәр.

Ни акыллы, ни тиле, ни булса да икеле.

Ни чүмәлә, ни зурат, ни акыллы, ни дурак.

Өй артында килесе, килесе янында тилесе.

Син акыл җыйганда мин дә таш санамадым.

Үз акылым үземдә, кеше акылы теземдә.

Юмарт-саран, канәгать-комсыз.

Җитез-акрын, тискәре, ваемсыз, астыртын, ялагай

Азның кадерен белмәгән күпнең кадерен белмәс.

Акрын барган аттан узган, йөгереп барган тайдан калган.

Акрын барган куян артыннан җиткән.

Акрын баскан ат булган, ашыкмый йөргән ир булган.

Акрын ишсәң — бау булыр, арбаң-чанаң сау булыр.

Алдыңда ялагай булган артыңда алабай булыр.

Арыш тора саламда, акча тора саранда.

Астыртын астан кисә, өстән ямый.

Астыртын үлән астыннан ут йөртә.

Ашыгу борча тотканда гына ярый.

Ашыгыч эшкә шайтан катыша.

Ашыккан ашка пешәр, кабаланган сазга төшәр.

Бай бәхетле түгел, юмарт бәхетле.

Барына разый бул, югына сабыр ит.

Бирмәснең ашы пешмәс, казаны уттан төшмәс.

Диңгезне күмеп була, адәмнең комсызлыгын күмеп булмый.

Еланның аягын күрмәссең, саранның сыен күрмәссең.

Җитезгә йөз өлеш, йомшакка бер өлеш.

Иң батыр кеше — үз нәфесен җиңә алучы.

Канәгатьле кешедә көнчелек булмас.

Кешегә көнең төшмәсен, саранга эшең төшмәсен.

Коеның суы салкын, саранның күзе салкын.

Комсыз, абынып егылса да, бер әйбер учлап алмыйча тормас.

Комсыз, котырса, коега кармак салыр.

Комсыз тау кимереп, диңгез суын эчсә дә туймас.

Курыкма тугыз башлы еланнан, курык ике йөзле адәмнән.

Кызганган кешенең малын кызыл эт җыяр.

Күпне өмет итсәң, аздан коры калырсың.

Нәфеснең тезгене акыл кулында.

Сабыр иткән морадына җиткән.

Сабыр төбе — сары алтын.

Саран бай хәерчедән ярлырак.

Саран кеше — төпсез мичкә шикелле: аны һич тутырып булмый.

Сараннан акча сорау — үгез саву белән бер.

Саранның агачы үсмәс, үссә дә җимеше пешмәс.

Саранның яраткан ашы — күрше шулпасы.

Үзе өчен саран кешедән башкалар өчен юмартлык көтеп булмый.

Үтә мут булсаң — муеныңнан асылырсың, үтә җыбыткы бул-саң — аяк аста калырсың.

Чи тирене иләсәң, олтан булыр; нәфесен тыйган кеше солтан булыр.

Шөкранасыз кешедән икмәк-тоз кадерен белгән эт яхшы.

Юмарт кешенең морҗасыннан төтене куе чыгар.

Юмарт үз малын үзе ашар, саран малы саранның үзен ашар.

Юмартлык белән батырлык икесе бер чишмәдән ага.

Юмартлык дошманны да дус кылыр, саранлык балаларны да дошман кылыр.

Ялагай алда мактар, артта сүгәр.

Яхшы кешенең эче белән тышы бердәй була.

Барынча юмарт, югынча тук.

Җае килсә — күгәрчен, җайсызланса — ябалак.

Кайтсаң — кабулым бар, кайтмасаң — сабырым бар.

Күбенә түзгәнне әзенә түзәрсең.

Нәфесе бозау алачыгы кадәр.

Нәфесенең башын япмаган.

Син ашыксаң, ул кабалана.

Тулды сабыр савытым.

Тиз пешерә — чи пешерә.

Тәмгыңны тәртә буе сузма.

Тыйнаклык, мактану, мин-минлек, үзеңнеке һәм кешенеке

Башта үзен зур тоткан — соңыннан хур булган.

Үз-үзен мактаган — агач атка атланган.

Үзен-үзе белмәгәнне үгез сөзеп үтерсен.

Үзеңнеке үзеңә юмасаң да ак.

Үзеңнеке үзеңә, ай күренер күзеңә.

Үзеңә яратмаганны кешегә дә яратма.

Үктәмнең аягы күктән.

Иңкәйгәнгә иңкәй башың җиргә тигәнче, чалкаиганга чалкай башың күккә җиткәнче.

Кеше хакын хакласаң, үз хакыңны хакларлар.

Кеше үзен-үзе таныса, акылы җитешкән булыр.

Көнгегә таш атсаң, үз маңгаеңа тияр.

Кешене «мин» басканчы миң бассын.

Кешене хур тотма, үзеңне зур тотма.

Киберлек — кәрлә сыйфаты, кечелек — бәндә сыйфаты.

Купайның калпагы да калай.

Кәпәренү күркәгә килешә.

Мактанма, ат дип сыерга атланма.

Мактанчык — бүредән курыкмаган, тычканнан коты очкан.

Мактанчык кеше дәрәҗәгә менсә, баштан борыны уза, ди.

Мин-минлек — кимлек.

Тыйнакның кулы эшләр, мактанчыкның теле эшләр.

Тәкәббердән тәңре бизгән.

Тәкәбберлек — шайтан сыйфаты.

Шапырыкның арты ерык.

Эрелек артыннан хурлык ияреп йөрер.

Юкка кәпрәйгән — вакытсыз кәкрәйгән.

Берсе кешенеке, берсе күршенеке.

Гали үзенә, Вәли үзенә.

Итенепме итенә, төкермиләр битенә.

Кыланышы кырга сыймый.

Мактанма, син бәрәңге ашаганда мин дә бар идем.

Син түгел мин дә әллә кем түгел.

Сине бит тегеләр дә мактыйлар, куярга урын гына тап-мыйлар.

Уңса да үзе, туңса да үзе.

Үз кабыгына гына бикләнеп яши.

Үзегезне белегез, сәндерәгезгә менегез.

Үзенекен ялгышмый, кешенекен аңышмый.

Үзенә дигәндә үгездәй көче бар.

Үзең кайда, ямең шунда.

Яхшылык һәм яманлык. Яхшы, рәхимле, юаш, усал, яман кешеләр

Агач йомшагын корт басар, адәм йомшагын сүз басар.

Алтынга тут кунмас, яхшылык онытылмас.

Аю кантка булмас, усал яхшы булмас.

Бака бакылдавын куймас, яман такылдавын куймас.

Бер яхшы бар — илнең гамен йотар, бер яман бар — илнең малын йотар.

Еланның агуы телендә, яманның агуы күңелендә.

Зәнки кешегә гөл бирсәң, гөл корыр.

Игелекле эшнең иртәсе-киче юк.

Изгелек ит тә диңгезгә сал: балык белер, балык белмәсә Халик белер.

Изгелек итсәң яшер, изгелек күрсәң фаш ит.

Изгелек эшен озакка сузарга ярамый.

Ике яхшы бер сәкегә сыя, ике яман бер шәһәргә сыймый.

Йөз юу белән генә яманлык карасы китмәс.

Казанга якын килсәң — карасы йогар, яманга якын килсәң — бәласе йогар.

Кешегә яманлык теләгәнче үзеңә яхшылык телә.

Коры суык кардан яман, яман кеше яудан яман.

Кулыңнан бер яхшылык килсә, бишне кыл.

Начар кеше кеше кулы белән елан тотарга ярата.

Начарны күрмәгән — яхшының кадерен белмәс.

Туксан тугыз яхшылыгыңны белмәсләр, бер начарлыгыңны белерләр.

Усал белән каберең якын булмасын.

Усал булсаң асарлар, юаш булсаң басарлар, уртача булсаң, ил агасы ясарлар.

Усал кеше өеңә кереп ашыңны ашый, читкә чыгып башыңны ашый.

Усаллык белән баланы да җиңеп булмый.

Чүлнең камышы булмас, яманның намусы булмас.

Юаш булганчы чүп бул, чүп булганчы юк бул.

Юаш юанайса, ишеккә сыймас.

Юньсезгә майлап бирсәң, юеш дип әйтер, ди.

Юньсезне табакка төртсәң, тагаракка тартыр.

Яман арба юл бозар, яман кеше ил бозар.

Яман белән җәннәттә булганчы, яхшы белән җәһәннәмдә бул.

Яман йөремнән яхшы үлем артык.

Яман кеше утлы күмер кебек: көйдерә дә, каралта да.

Яман кешедән арт итәгеңне кисеп кач.

Яман сыйлаганны белмәс, сыер сыйпаганны белмәс.

Яман эт итәккә ябыша, яман кеше якага ябыша.

Яманга яхшылык кылсаң, «миннән курыкты» дияр.

Яманлык итәргә бер кул да күп, яхшылык итәргә ике кул да аз.

Яманны күрмәгән яхшының кадерен белмәс.

Яманны җанга санама, кәҗәне малга санама.

Яманның авызыннан елан чыгар, арбый алмый җаны чыгар.

Яманның түрендә булганчы яхшының гүрендә бул.

Яхшы атның йөреше тигез, яхшы кешенең холкы тигез.

Яхшы белән сөйләшсәң, балга шикәр каткандай; яман белән сөйләшсәң, эткә сөяк  аткандай.

Яхшы белән юлдаш булсаң, җитәрсең син моратка; яман белән юлдаш булсаң, калырсың син оятка.

Яхшы белән яман арасы — җир белән күк арасы.

Яхшы кеше ай белән көндәй: яхшылыгы һәркемгә бердәй.

Яхшы күңелленең аты армый, туны тузмый.

Яхшы төзеп куаныр, яман бозып куаныр.

Яхшы эшнең башы бул, яман эшнең койрыгы да булма.

Яхшыга иярсәң — бизәккә, яманга иярсәң — тизәккә.

Яхшылыкка яхшылык — һәр кешенең эше, имеш; яманлыкка яхшылык — ир кешенең эше, имеш.

Яхшылыкка өйрәнергә өч ел кирәк, яманлыкка — өч сәгать тә җитә.

Яхшының яхшылыгы тияр тар җирдә, яманның кәсафәте тияр һәр җирдә.

Яшерен эшләгән яхшылык яктыда бүләк алыр.

Аннан качкан, моннан качкан, яманчылык белән күзен ачкан.

Тыштан юаш, эчтән шайтанга юлдаш.

Ул бик яхшы кеше, ләкин йоклаганда гына.

Усалның узаманы мин булырмын.

Үтә изге, аннан да җан бизде.

Хайванга караса — казанга кертәм, ди, кешегә караса — кабергә кертәм, ди.

Һәммәсе — бодай, без — салам; барча яхшы — без яман.

Юаш дип бармагыңны авызына тыкма, бармаксыз калырсың.

Яхшыга «җаным» ди, яманга «каным» ди.

Турылык-хыянәт, хәләл-хәрәм, сер, вәгъдә, ачу, үпкә, көнчелек, хата. Караклык, җинаять-җәза

Авызың үпкәдә булса, кулың тоткада булсын.

Алган бер языклы, алдырган мең языклы.

Ачу — агу, йотсаң — бал-шикәр.

Ачу алдан йөри, акыл арттан йөри.

Ачу ачу китерер, ачу шайтан китерер.

Ачу йоту — тау кебек, йотып куйгач бал кебек.

Ачулы кешегә песи койрык күтәреп йөрсә дә ярамый.

Ачулының күзенә түгәрәк әйбер дә дүрт кырлы булып күренә, имеш.

Аюны җиңгән — ярты ир, ачуын җиңгән — бөтен ир.

Адәм түгел фәрештә — гөнаһсыз түгел һәр эштә.

Адәм яңлыша-яңлыша өйрәнә.

Әманәт җан саклый.

Әманәткә хыянәт — ул кешегә кыямәт.

Бер казага ике җәза юк.

Бозау урлаган үгез дә урлар.

Бур булдың — хур булдың.

Бәндә хатадан хали түгел.

Бүгенге ачуны иртәгә саклама.

Вәгъдә ителгән хәлвәдән кулга кергән серкә яхшы.

Вәгъдә — намус көзгесе.

Вәгъдәсен ашыкмый биргән кеше вәгъдәсендә торучан була.

Гаеп балтада да бар, сапта да. Гөнаһның азы да бер, күбе дә бер.

Җинаятьченең җаны уч төбендә.

Ил — угрысыз, урман киексез булмас.

Кара эшне караңгыда эшләсәң дә яктыга чыга.

Карак, урларга әйбер таба алмаса, үз бүреген үзе урлый, имеш.

Каракны яшергән кеше үзе дә карак.

Карга — каркылдап, карак карганып котылыр.

Каты яңгыр тиз ачылыр, каты ачу тиз басылыр.

Кешенең төймәдәй гаебен күргәнче үзеңнең дөядәй гаебеңне күр.

Кинәле кеше — энәле кеше.

Корт — төтеннән, гаепле — хөкемнән курка.

Кырда чалыш йөрсәң дә, кылганың туры булсын.

Кыңгыр эш кырык елдан соң да беленә.

Көнчелек гомерне кыскарта.

Өйдәге угрыдан саклана алмассың!

Су бөтен пычракны юа ала, тик хыянәтне юа алмый.

Туры утырып кырын уйлаганчы, кырын утырып туры уйла.

Турылыклы булып үлү ялганчы булып яшәүдән яхшырак.

Угры урлый, бай булып тормый.

Урлаган бер языклы, урлаткан мең языклы.

Үлгәннән соң тәүбә юк.

Үпкәләгәннең үпкәсен эчтән кыеп алып булмый.

Үпкәләүгә каршы үпкәләү — янган утка утын ташлау белән бер.

Үпкәне — ачу белән, утны май белән басалмассың.

Хаклык агачы ташка утыртсаң да корымый.

Хатаңны әйтүчене атаң дип бел.

Хәйлә сазы сеңгәлек: бер аягыңны алганчы икенчесе батар.

Хәйләкәрдән йомырка алсаң, эчендә сарысы булмас.

Хәләл тышка тартыр, хәрәм эчкә батыр.

Хәрәмнән җыелган әрәмгә китә.

Чын яхшының, ачуы булса да, үпкәсе булмас.

Энә урласаң, дөя түләрсең.

Эчтә кинә тотудан үпкә сүзне әйтеп бетергән яхшы.

Юлтый үз үлеме белән үлми, ди. Ялгыша белдең — төзәтә дә бел.

Ак тәүбә, кара тәүбә.

Аскакка куеп асармын, кискәккә куеп кисәрмен.

Ат урладык-тотылмадык, тавык урлап тотылдык.

Ачу килгән чак, кулда балта-пычак.

Бездә булмас гаеп, үзегездән чыкмасын таеп.

Иске хәтер, яңа үпкә.

Кәйләм үтмәсә, хәйләм үтәр. Кырыктан артык кыңгыр як.

Сорап бирмәдем, урлап күрмәдем.

Тәүбәң тукран тәүбәсе булмасын.

Теле языкка туймас, авызы азыкка туймас.

Теләге үргә тарта, языгы түнгә тарта.

Хатасы тездән, тәүбәсе билдән.

«Ып» дияргә ярамый, калка-чыга ачуым.

Язык казык башына, җавап Алла каршына.

tazbash.ru

Тел белгән — ил гизәр!: Тел, сүз турында мәкальләр

• Акыллының теле күңелендә,

Тиленең акылы телендә.

• Акылы кысканың теле озын.
• Ана баланы ике кат тудыра:

Бер кат — тән биреп! Икенче кат — тел биреп!

• Анам биргән туган тел,

Атам биргән корал тел.

• Ана мәм биргән,

Ана тән биргән, Ана сөт биргән, Ана тел биргән!

• Алтыда белгән ана телең алтмышта онытылмас.
• Бик татлы булма кабып йотарлар,

Бик ачы булма — төкереп ташларлар.

• Аягы пычрак — өй пычратыр,

Теле пычрак — кеше пычратыр.

• Берәүнең кулы эшли,

Икенченең теле эшли.

• Бер телдә ун хикмәт,

Ун телдә йөз хикмәт.

• Бит күрке күз,

Тел күрке сүз.

• Дөньяда иң татлы нәрсә дә — тел,

Иң ачы нәрсә дә — тел.

• Әдәп башы — тел.
• Әйткәннән тел калмас.
• Әйтмәс җирдә авызың тый,

Кычытмас җирдә кулың тый.

• Җабага тайның бете ачы,

Әшәке кешенең теле ачы.

• Иле барның теле бар.
• Иң татлы тел — туган тел,

Анаң сөйләп торган тел.

• Инсафлының теле саф.
• Йомшак телле бәрән ике ананы имә.
• Кеше күрке йөз;

Йөзнең күрке — күз, Уйның күрке — тел, Телнең күрке — сүз.

• «Кеш» дип әйтергә теле юкның күзен карга чукыр.

(Тел ул үзеңне яклау коралы булып та хезмәт итә, дигәннән.)

• Күңеле турының теле туры.

(Төрдәше: «Күңеле расның теле рас».)

• Озын тел елан: авыздан чыкса, муенга урала.
• Сакауның телен әнисе белер.
• Оста барда кулың тый,

Белгән барда телең тый.

• Сакау сакауны үчекли.
• Сиңа бирелгән ике колак, бер тел:

Ике тыңла, бер сөйлә, калганын үзең бел.

• Сөяксез тел ни димәс.
• Сүз бер көнлек, тел гомерлек.
• Татлы тел тәхет били.
• Татлы тел тимер капканы ачар.
• Тел — ананың теләге,

Тел — ананың баласына иң кадерле бүләге.

• Тел белән әйтмичә, бармак белән төртеп булмый.
• Тел белмәгән теленнән абыныр.
• Телгә сак бул!
• Тел дигән дәрья бар,

Дәрья төбендә мәрҗән бар. Белгәннәр чумып алыр, Белмәгән коры калыр.

• Теле белән күктәге айны йөртә белгән,

Кулы белән казандагы майны эретә белмәгән.

• Теленә салынган,

Эшендә абынган.

• Телең белән күңелеңне бер тот.
• Телең белән узма,

Белем белән уз.

• Телең белән фикер йөртмә,

Уең белән фикер йөрт.

• Телеңне тезгендә тот,

Этеңне чылбырда тот!

• Телеңне тыйсаң, тыныч булырсың.
• Телне каләм саклый.
• Телең ни әйтсә, колагың шуны ишетер.
• Теле озын булмаганның гомере озын булыр.
• Теле озын кешенең акылы кыска булыр.
• Теле пычракның күңеле пычрак.
• Теле татлының дусы күп.
• Теле чибәрнең үзе чибәр.
• Теле юкны тигәнәк талар.
• Тел күңелнең көзгесе.
• Тел — кылыч: тиешсез җирдә тый, тиешле җирдә кый!
• Телделәр халык булып дөньяга чыккан,

Телсезләр балык булып дәрьяда калган, Бакылдыклар бака булып баткакта яталар, ди.

• Телләр белгән — илләр белгән.
• Тылмач үз җавабын үзе табар.
• Телне тешләп өзеп булмый,

Сөйләми дә түзеп булмый.

• Тел өчен теш төбенә утырталар.
• Тел ташны эретә.
• Тел Теләчегә барып кайта. (Теләче — Казан арты район үзәкләреннән берсе.)
• Телчән теленнән табар.
• Тәмле дә тел,

Тәмсез дә тел.

• Төче коймак пешергән кешегә бар, төче телле кешегә барма.
• Төче коймак тиз кикертә.
• Туган илем — иркә гөлем,

Киңдер сиңа күңел түрем.

• Туган телем — үз телем,

Туган илем — үз көнем.

• Туган телне кадерләгән халык кадерле булыр.
• Туры телем таш ярыр.
• Ул да яхшы, бу да яхшы,

Ашаган чакта бар да яхшы, Баш коткарган тел дә яхшы.

• Үткен тел — бәхет,

Озын тел — бәла!

• Һөнәр алды — кызыл тел. (Кызыл тел — оста, матур тел, димәк.).

Сүзнең көче, тоткан урыны һәм төрләре[үзгәртү]

• Авыз күрке тел, телнең күрке сүз.
• Авызың кыек булса да, сүзең туры булсын.
• Аз эш күп сүздән яхшырак.
• Акыллы әйтер — юл куйдым, ахмак әйтер — җиңдем.
• Акыллы кеше сүз әйткәндә,

Әйтер сүзен чамалар.

• Ялган сүздә чама юк,

Дөрес сүздә чама бар.

• Акыллы сүзгә ни җитә!
• Алтын алма, алкыш ал.
• Атка «на, на!» көч бирә.
• Ачы әйтми төче юк.
• Ашның мае бар,

Сүзнең җае бар.

• Ашның тәме тоз белән,

Адәм яхшылыгы сүз белән.

• Аш ташны эретә,

Ялган башны черетә.

• Берәүнең утыны ут бөркер,

Берәүнең утыны корыга төтәр.

• Бер сүз бер сүзне әйтә.
• Бер ялганнан йөз ялган туган да ди, бер дөрес сүз йөзен дә бәреп еккан, ди.
• Бер ялганны капларга тагын мең ялган табарга кирәк.
• Бер ялган сөйләсәң — тугыз дөресеңә дә ышанмаслар.
• Бәхәсләшеп Кытайга киткән Котаймастан кире кайтыр. (Котаймас — Казан арты авылы, хәзер Кышлау.)
• Бәхәстә — ак карга кара карга кунган.

(Беренчеләре бу сүзне «ак кар өстенә кара карга кунган» дип укый һәм аңлый, шуңа күрә мондый хәл була дисә, икенчеләре шул ук сүзне «ак төстәге карга кошы кара төстәге карга кунган» дип аңлый һәм мондый хәл булмый дип бара.)

• Вак яңгыр тәнгә үтә,

Вак сүз — җанга үтә.

• Димче диңгез кичерер.
• Дөресне ялган бервакытта да җиңмәс.
• Дөрес сүзгә җавап юк.
• «Дыр» белән «ди»не иккәннәр дә чыкмаган, ди.
• «Дыр»га шалкан чәчмиләр.
• «Дыр»га чебен дә кунмый.
• «Әгәр»не чәчкәч «мәгәр» үскән.
• Адәмгә иң кирәге — ягымлы чырай, җылы сүз.
• Әйтсәң сүз чыга, төртсәң күз чыга.
• Әйтү бер, эшләү башка.
• Җайлы сүз җан эретә.
• Юләрләрдән юләр сүз күбрәк.
• Елар күздән, ялган сүздән үзеңне сакла.
• Җылы сүз җан азыгы.
• Изге сөйләсәң, изге ишетерсең,

Яман сөйләсәң, яман ишетерсең.

• Ипле сүз энә саплый.
• Иске колак, яңа сүз.
• Ишеткән имеш,

Күргән көмеш.

• Ишеткән күргәнгә хәбәр бирә.
• Ишетмәсәң ишет,

Урман арты Кишет! (Кишет — Казан артындагы авыл исеме).

• Йөз кат әйткәнче, бер кат эшләп күрсәт.
• Йомшак сөйләгән — йомшак сөягән.
• Кем ни генә әйтсә дә, бүре салам ашамас.
• Кеше ышанмаслык сүзне чын булса да сөйләмә.
• Кәбестә каргышы кәҗәгә төшкән.
• Көн саен бер яңа сүз ишетмәсәң, колагың чукрак булыр, ди.
• Йөрәктән чыкмаган сүз йөрәккә кермәс.
• Кеше сүзе кешегә тансык.
• Күз җитмәгән җиргә сүз җитәр.
• Күңелгә килгән бер нәрсәне сөйләмә.
• Караңгы йөздән тәмле сүз чыкмас.
• Каты әйткән сүз каты борчак кебек, колактан кире сикерер.
• Кошны җим белән,

Кешене татлы сүз белән ияләштерәләр.

• Кулыннан килмәгән карганыр.
• Өеңдәге хәбәрне күршедән,

Күршеңдәге хәбәрне күрше авылдан сораш.

• Озын сүзнең кыскасы

Кара бодай боткасы.

• Салкын йөзледән җылы сүз чыкмас,

Салкын мичтән җылы күмәч чыкмас.

• Сезгә ялган, миңа чын.
• «Сикер» дигәннең аягы сынмый, сикергәннең сына.
• «Син беләсең» дигәндә гауга чыкмас.
• Сөйләшмәсәң сүз чыкмас,

Чапмасаң йомычка очмас.

• Сүз белән пылау пешереп булмый, дөге кирәк.
• Сүздә төртү яман,

Авыруда чәнчү яман.

• Сүз дүрт төрле: бер төрле сүз бар— бел дә сөйләмә; икенче төрлесе — белмә дә, сөйләмә дә; өченчесе — бел дә сөйлә; дүртенче төрлесе — сөйлә дә белмә.
• Сүзең кыска булсын,

Кулың оста булсын!

• Сүзе акның йөзе ак.
• Сүзнең башы бозауда,

Койрыгы төлкедә.

• Сүзне сатып алмыйлар.
• Сүз югында сүз булсын, кодагый: ата казыгыз күкәй саламы?
• Тозсыз сүздән тозлы ботка тәмлерәк.
• Төче ялганнан ачы хакыйкать яхшы.
• Тузандайны тубалдай итмә.
• Туры сүз башта зәһәр булса да соңы шикәр;

Ялган сүз башта шикәр булса да соңы зәһәр.

• Туры сүз бер булса да һәркемгә җитәр.
• Туры сүзгә ант кирәкми.
• Туры сүзгә карау юк.
• Туры сүзне әйтергә курыкма!
• Туры сүзнең гаебе юк.
• Туры сүз тимерне тишәр,

Йомшак сүз кылычны кисәр.

• «Ут» дигәннән авыз көймәс.
• Үзе аңсыз, йөзе ямьсез, сүзе тәмсез кешедән саклан.
• Үзе ахмакның сүзе ахмак.
• Үзең кыек утырсаң да, сүзең туры булсын.
• Хак сүз ачы булыр.
• Хикмәтле сүз күп булмый.
• Һәр ишеткәнен сөйләгән һич теләмәгәнен ишетер.
• Чын сүзгә чак кына ялгадыңмы, ялган була.
• Шапшак авыздан шакшы сүз чыгар.
• Ялган белән дөнья гизәрсең, кире кайтып керә алмассың.
• Ялган мең булса да бер хаклыкны җиңә алмый.
• Ялганның төбе юк,

Күтәрергә җебе юк.

• Ялган уты ел янар,

Ел янса да җылытмас.

• Яман сөйләгән яхшы ишетмәс.
• «Ярар» белән эш бетми.
• Яхшыны ишетәсең килсә, яман сөйләмә.
• Яхшы сүз аркасында адәм — адәм,

Яман сүз аркасында адәм — әрәм.

• Яхшы сүз белән елан өненнән, чыгар,

Яман сүз белән пычак кыныннан чыгар.

• Яхшы сүз җанга рәхәт,

Яман сүз җанга җәрәхәт.

Сүзне сөйләшә белү һәм сөйләү әдәбе[үзгәртү]

Сәлам һәм сорашу[үзгәртү]

• Кәламнән әүвәл сәлам кирәк. (Кәлам — сүз.)
• Ахмак сүзгә җавап юк.
• Күп торганнан сорама, күп күргәннән сора.
• Караган тапмый, сораган таба.
• Ничек эндәшсәң, шундый җавап.
• Синнән сорамаган сүзгә син җавап бирмә.

(Һәм: — Сорамаган сүзгә җавап бирмиләр.)

• Соравына күрә җавабы.
• Сорашканның гаебе юк.
• Сорашкан тау аша,

Сорашмаган саташа.

• Татлыга татлы җавап.
• Тауга кычкыр, ул да сиңа кычкырыр.
• Урынсыз сорау бирү ахмаклык галәмәте.

Сөйләшә белү[үзгәртү]

• Авыз эчендә ботка пешермә.

(Сүзеңне ачык сөйлә.)

• Агачны ега белмәгән үз өстенә егар,

Сүзне сөйли белмәгән үз өстенә сөйләр.

• Аңламый әйтмә,

Карамый бакма.

• Бар белгәнең сөйләргә ашыкма.
• Беленеңне белеп из.
• Бер әйткәнне ике әйтмә.
• Белмиенчә сөйләгәнче, белгәннең сүзен тыңлау яхшы.
• Әйтә белгән авызда йомычка да йомры була,

Әйтә белмәгән авызда йомырка да дүрт кырлы була.

• Әүвәл уйла, аннан сөйлә.
• Җебегән авыздан черегән сүз чыга.
• Җеп турында сөйләгәч, энәсеннән башлау хәерле.
• Сөйләсәң сүзнең маен чыгар.
• Сөйли белмәгән авыздан телсез авыз мең артык.
• Сөйли белгән балык тотар,

Сөйли белмәгәнне телсез балык йотар.

• Сөйли белмәгән сүзенә батар.
• Суксаң авырттыр,

Әйтсәң ишеттер.

• Сүзең булса, түгәрәк сөйлә.
• Сүз сөйләсәң, ашыкма.
• Сөйләгәч пошыкмассың.
• Сүз сүздән туар,

Сөйләмәсәң, кайдан туар?

• Сүз сүзне таба.
• Сүз — сүзнең ыргагы.
• Сүз сөйләү һөнәр,

Сөйли белмәгән үләр.

timergalieva.blogspot.com

Мәкальләр. Зөбәер Мифтахов тупламасы



<== ӘЙТЕМНӘР ҺӘМ ФРАЗАЛАР

ТАТАР МӘКАЛЬЛӘРЕ

(Зөбәер МИФТАХОВ туплады)

Авызыңда кан булса да кеше алдында төкермә.

Авызың чалыш булса, көзгегә үпкәләмә.

Авырткан җирдән кул китми.

Авыр тормыш тилмертә, җиңел тормыш тилертә.

Агай-эне тартышы — туй бүләге ертышы.

Агач күрке — яфрак, әдәм күрке — чүпрәк.

Агач очтан, әдәм эчтән корый.

Агыйделнең аръягында бер энәгә бер сыер.

Адым-адым — юл булыр, тамчы-тамчы — күл булыр.

Аерылганны аю ашар, бүленгәнне бүре ашар.

Аерылырга — алты ишек, кайтып керергә — бер ишек.

Азактан көлгән дөрес көлә.

Азгын ауга чыкса, артыннан гауга чыгар.

Азгынга ияргән азар, бозгынга ияргән бозылыр.

Азыклы ат арымас.

Аккан су юлын табар.

Акчалының кулы уйный, акчасызның күзе уйный.

Акыллы атын мактар, юләр хатынын мактар, шыр тиле үзен мактар.

Акыллының уендагы акылсызның телендә.

Акыллы әйтми белер, юмарт сорамый бирер.

Ак эт бәләсе — кара эткә.

Ала каргадан алачагың булсын.

Алдагысын Алла белә.

Алдан кычкырган кәккүкнең башы авырта.

Алдан уйла, аннан сөйлә.

Алма агачыннан ерак төшми.

Алпарына күрә толпары. (алпар — рыцарь)

Алтмыш көн атан булганчы, алты көн бура бул. (атан — печкән дөя; бура — айгыр дөя)

Алтыдагы — алтмышта.

Алтын — таш, алабута — аш.

Алып та анадан туа.

Ана күңеле балада, бала күңеле — далада.

Анасыз корт иләү булмас.

Ана сөте белән кермәгән тана сөте белән керми.

Ана суккан җир тамукта янмас.

Аптыраган, йөдәгән — артын мичкә терәгән. (кыен чакта үзеңә-үзең тагын кыенлык ясауга карата)

Аптыраган үрдәк арты белән чума ди.

Аракы — шайтан сидеге.

Арба ватылса — утын, үгез үлсә — ит.

Арбавын белсәң, кара елан да карышмый. (арбау — тылсым)

Ардаксыз кайда да артык. (ардак — кадер)

Ардаксызның аркасы туза.

Арык кеше — алчак, базык кеше — басымчак.

Асылынсаң асыл агачка асылын.

Ат азгыны тайга иярә.

Аталы бала — ардаклы бала.

Аталы бала аркалы, инәле бала иркәле.

Атасы юкта улы баштак, анасы юкта кызы баштак. (баштак — башбаштак)

Ата баласы хата булмас. (ходай кешене атасына ошатмый яратмас)

Атадан күргән ук юнган [, инәдән күргән тун печкән].

Атадан ул туса иге, ата юлын куса иге.

Атай малы — Катай малы. (Катай — сугышта кулга төшергән бик зур байлыкларын кәеф-сафага туздырып бетергән борынгы ыру) / Русчалатып «Атай малы — катай!» дип тә әйтәләр.

Ата йорты саламдыр — салам булса да сарайдыр; кайната йорты кабыктыр — кабык булса да тамуктыр.

Аталмаган бала атасыннан күргән.

Ата малы — атналык.

Атасыз йорт — батасыз йорт. (бата — «бага-ата» – борынгыда «тәңре сыны», соңрак чорда «кот, бәрәкәт»)

Ат аунаган җирдә төк кала.

Ата — җизнә, ана — казна.

Ат дагалаганда бака ботын кыстырган ди.

Ат кешнәшеп, әдәм сөйләшеп таныша.

Ат күрке — ял, егет күрке — мал.

Аттан ала да туа, кола да туа.

Атым юк аранда — кайгым юк буранда.

Ат яхшысы — арканда, начарлары — тарханда.

Ахмак ат менсә, атасын танымас.

Ахмакның улы булганчы, акыллының колы бул.

Ахмак төйнәгәнне акыллы да чишә алмас.

Ачта икмәк кайгысы, тукта хикмәт кайгысы.

Ач тамагым — тыныч колагым. / Ялгыз башым — тыныч колагым.

Ач хәлен тук белмәс.

Ачның ачуы яман.

Ачта икмәк кайгысы, тукта хикмәт кайгысы.

Ашаган белми, тураган белә.

Ашаганда колагың селкенсен, эшләгәндә йөрәгең җилкенсен.

Ашаган малда өмет бар.

Ашап туймаганны, ялап туймассың.

Ашау эшне калдырмый (, кашык кулны талдырмый).

Ашка каршы — аш, ташка каршы — таш.

Ашлаган җир аш бирер.

Ашыккан — ашка пешкән.

Аю “аппагым”, керпе “йомшагым” дип әйтә ди [баласына].

Аюны да биергә өйрәтәләр.

Аягың тәпелдәмәсә, авызың чәпелдәми.

Аңламый сөйләгән авырмый үләр.

Байлык сөйдерер, ярлылык көйдерер.

Байның эше фарман белән, ярлыныкы моң-зар белән.

Бака бакылдап, телчән такылдап туймас.

Бакча яме — чәчәк белән, табын яме — чәкчәк белән.

Бакырны күпме ешсаң да алтын булмас.

Бала — бавыр ите.

Бала баласы балдан татлы.

Бала итәктә чакта сөйдерә, итәктән төшкәч көйдерә.

Бала күздән, әдәм сүздән зыянлый.

Балалы казга җим тими.

Балалы өй — базар, баласыз өй — мазар. (мазар — зират)

Баланы биләүдән, хатынны тәүдән өйрәт.

Баласы елак булса, анасы чирак була. (чирак — ныклы)

Балачылга — бала, бәләчелгә — бәлә.

«Бал-бал» диеп кенә авыз балланмый.

Бал “бал” дисәң бер бетә, бармак тыксаң — гел бетә.

Балык башыннан чери.

Барлы булсаң — гөл сибәрләр йөзеңә; ярлы булсаң — көл сибәрләр күзеңә.

Бар чагында — бүредәй, юк чагында — шүредәй.

Бата башлагач бабай да «әнекәем!» дигән ди.

Батыр бер үлә, куркак көн дә үлә.

Батырга да ял кирәк.

Батыр ярасыз булмый.

Батыр яуда сынала [, телчән дауда сынала].

Батыр үлеме — марҗадан.

Баш исән булса, бүрек табылыр. (яисә: күткә ыштан табылыр)

Башка килгән телдән килә.

Башлаган эш — беткән эш [, ташлаган эш — үткән эш].

Башыңа төшсә башмакчы булырсың. (башмакчы — мәчет ишек төбендә башмак алып торучы)

Без капчыкта ятмый.

Беләге бар берне егар, белеме бар меңне егар.

Белмәгәннең беләге авыртмый. (ирония белән әйтелә)

Белмәү гаеп түгел — белергә теләмәү гаеп.

Бер бала — мең бәлә.

Берегүдә — бәрәкәт, бүленүдә — һәләкәт.

Бер елга куян тиресе дә чыдый.

Бер елны тартай, бер елны бүдәнә симерә.

Бер казанга ике тәкә башы сыймый.

Бер картлыкта — бер яшьлектә.

Бер кискән ипи кире ябешми.

Бер кичкә — кер мичкә.

Бер рәхмәт мең бәләдән коткара.

Бер тарыдан ботка пешми.

Бер тычкак сыер бөтен көтүне буклый.

Бер әйт — берәгәйле әйт.

Берәү өчен берәү — баганага терәү.

Берәү үлми берәү көн күрми.

Беренче коймак төерле була.

Беткәнне бетерү — савап.

Беткә үч итеп тунны якмыйлар.

Би йорты – бикә йорты.

Бирим дигән колына чыгарып куяр юлына.

Биткә әйткәннән читтә әйткән яман.

Бит күрке — күз, тел күрке — сүз.

Бишектәге бишкә төрләнә.

Брат братның көтү көткәненә рад.

Букка тимә, сасысы чыгар.

Букка ярамаган көрәк бук көрәргә кирәк.

Булдыклы эш күрсәтер, булдыксыз теш күрсәтер.

Булырдайның бугыннан билгеле.

Бурдан кала, уттан калмый.

Бурның бүреге яна.

Буш мичкә шаңгыравык була.

Буш тегермән җилсез дә әйләнә.

Былтыр кысканга быел кычкырмыйлар. (Г.Тукайдан)

Бәндә сагышлый – ходай багышлый.

Бәхетле чучканың борын очында бук булыр ди.

Бүре баласы бүреккә салсаң да урманга карый.

Бүре баласын үзе карасын.

Бүредән курыккан урманга бармас.

Вәгъдә — иман.

Гаеп мулла кызында да була.

Гыйлемлек нур, наданлык хур.

Димче диңгез кичерер.

Диндә — иман үрнәк, көндә — Иван үрнәк.

Дус башка, дошман аякка карар.

Дусның искесе, хатынның яңасы яхшы.

Дусын дус — исәбем дөрес.

Донъя (Бәхет) бер алдын, бер артын күрсәтә ул.

Донъя куласа — әйләнә дә бер баса.

Донъяны су басса — үрдәккә ни кайгы?

Дөрес сүзгә җавап юк. / Туры сүзгә җавап юк.

Дөя дә бүләк, төймә дә бүләк.

Дүрт аяклы ат та абына.

Егет булса мут булсын, ике күзе ут булсын.

Егет кешегә җитмеш төрле һөнәр дә аз.

Егетлек кадерен карт белер.

Егет сүзе бер булыр.

Егет әйтер — кыз булсын, кызлар әйтер — үз булсын.

Еламаган балага ими каптырмыйлар.

Елан чаккан җептән курка.

Елыйсы килгән бала атасының сакалы белән уйный.

Еракка яшерсәң, якыннан алырсың.

Ерактагы кояш җылырак.

Запас эчне тишми.

Зыянчы песинең күзе елтырый.

Иелгән башны кылыч кисми.

Ике яхшы дошман булышмас. / Ике яхшы дус булса, ике арадан кыл үтмәс.

Икәү белгәнне ил белә.

Ил авызына иләк каплап булмый.

Илгәзәк бозау ике сыер имә.

Илдә чыпчык үлми.

Ил төкерсә, күл булыр.

Илчегә үлем юк.

Имгәк аяк астында.

Ипи сузган кулны эт тешләми.

Ир — баш, хатын — муен.

Ир бирмәк — җан бирмәк.

Ир-егетнең эчендә җигүле атлар ятыр.

Иренгән ике эшли. / Саран ике түли.

Ирне ир иткән дә хатын, хур иткән дә хатын.

Иртә уңмаган кич уңмас, кич уңмаган һич уңмас.

Иртәгәсе өчен ишәк кайгырган.

Ир уңган булса, хатын елдам була.

Исереккә диңгез тубыктан.

Искегә тисәң, исең китәр.

Иске яңаны саклый.

Исәндә сыйламаган үлгәндә еламый.

Исәр ипкә килмәс. Юләр юньгә килмәс.

Ит ашасаң — тешкә керә, ашамасаң — төшкә керә. (әйбәтлекнең бер начар ягын табып зарлануга карата)

Ит изгелек — көт явызлык.

Ит күрмәгәнгә үпкә тансык.

Итәктән төшкәч — җитәккә. (баланың мәшәкате үсә төшү белән бетми)

Ишле байгыш байны басар. (байгыш — мескен)

Иясенә күрә биясе.

Иясе ыжламый самавыры чыжламый.

Йомшак агачны корт баса.

Йөзгә карап йөз ояла. (бай кырында юмарт кылануга карата)

Йөзем суы эчкән — йөз суын түккән.

Йөз күрке – сакал белән, сүз күрке – мәкаль белән

Йөргән аякка җүрмә иярә. (җүрмә — кыска камчы)

Йөргән таш шомара, тик яткан таш мүкләнә.

Кайсы бармакны тешләсәң дә авырта. (ягъни: баланың ниндие дә жәл)

Калган эшкә кар ява.

Каләм изгегә тартыр.

Капкан саен калҗа булмый.

Кар астыннан карга бугы да табылмый.

Кара халык — кара сарык.

Карама беләккә — кара йөрәккә.

Карап карарбыз, дигән ди бер сукыр.

Кар башына кар җитә.

Карга каргага «йөзең кара!» дигән ди.

Карга каркылдап кына кар яумый.

Карга күзен карга чукымый.

Картлык — түгел шатлык.

Качып китсәң дә – чәчеп кит (игенне).

Кая барсаң да кара сакалың артыңнан калмый.

Кем арбасына утырсаң, шуның җырын җырларсың.

Кемдә нәрсә кайгысы — тегермәнчедә су кайгысы.

Кемнең кулында — шуның авызында.

Кемнең өендә – шуның көендә.

Кем тычкан – бөкре тычкан, эт бугыдай иттереп тычкан…

Кем эшләми — шул ашамый.

Керереңнән алда чыгарыңны уйла.

Керәшеннең акылы — керәле дә чыгалы. (христиан диненә «керәле-чыгалы» булуыннан)

Кеше булган кешенең һәр нәрсәдә эше бар.

Кешегә баз казыма — үзең төшәрсең.

Кешегә калган көнең — караңгы төнең.

Кешегә ышанма, бозга таянма.

Кеше күңеле пыяла, нык кагылсаң уала.

Кешене күзәт тә – үзеңне төзәт!

Кешене тыңла, үзеңнекен эшлә.

Кеше сүзе кеше үтерә. / Кешенең бер сүзе кеше үтерә.

Кеше тычты — күтем кызды.

Кеше хәлен кеше белми, үз башына төшмәсә.

Кеше ышанмаслык сүзне хак булса да сөйләмә.

Киенә белми киенгән — оят җире күренгән.

Килен кеше – ким кеше, алабайга тиң кеше.

Китап — белем чишмәсе.

Киткән кыздан пумала курка. (алып китәр дип)

Кичке акыл иртәнгә ярамый.

Кияүдән кайткан кыз кайта килгән яудан яман.

Киңәшле эш таркалмас.

Коега төкермә, суын үзең эчәрсең.

Корал эшли, ир мактана.

Коры кашык авыз ерта.

Кул кулны юа, ике кул битне юа.

Кунак ашы — кара-каршы.

Кунак булсаң, тыйнак бул [, килә белсәң китә бел].

Кунакта яхшы, өйдә биш битәр.

Курыкканга куш [, коерыгы белән биш] күренә.

Курыкканны эт абалый.

Курыккан эш уң була.

Кыз баланың абруе кыл өстендә, кылдан төшсә — юл өстендә.

Кыз, кымыз, кубыз — шайтанга өч кулавыз. (кулавыз — арадашчы)

Кыз мактала эш белән, түгел энҗе теш белән.

Кызның яры кырыктыр, ише чыкса юлыктыр.

Кырык мирнең көен көйләгәннән бер арбаның чөен чөйләгәнең артык.

Кырык эт арасында бер этнең койрыгы бот арасында.

Кыскалыкта — осталык.

Кыңгыр эш кырык елдан соң да беленер.

Кәҗә дә мал, баҗа да туган. (яисә: Кәҗә мал түгел, баҗа туган түгел)

Кәҗәсе түгел — мәзәге кыйбат.

Көзге катык, көмеш кашык — кызым белән киявемә; язгы катык, ярык кашык — улым белән киленемә.

Көлке көлә килә — артыннан куа килә.

Көн күрмәгән көн күрсә, көндез чыра яндыра.

Көнче көн күрмәс.

Көтмә шайтаннан иман.

Көчек булсаң да кечек булма.

Көчең барда эшлә, тешең барда тешлә.

Көчленеке закон. / Көчленеке замана.

Көчле яман түгел — үчле яман.

Күзгә яз яхшы, авызга көз яхшы.

Күздән ерак — күңелдән ерак.

Күз курка — кул йолка.

Күл болганыр — бер тонар, ил болганыр — бер тынар.

Күмәк көч яу кайтара. / Яхшы сүз яу кайтара.

Күп йөрегән ни белер? Күп укыган — шул белер.

Кызлы йортта су булмас.

Күп сүз бозау имезә, күткә таяк тигезә. / Күп сүз — юк сүз.

Күп сүз китапка яхшы.

Күп сүз ялгансыз булмас, күп мал харамсыз булмас.

Күпкә китсә бал да ачы.

Күпне белсәң, тиз картаерсың.

Күпне теләсәң, аздан коры калырсың.

Күркә симерсә, күте бөрешә.

Күрмәгәннең күрәсе килә, күргәннең качасы килә.

Күрше ашы — күңел хушы.

Күрше хакы — Алла хакы.

Күршенең тавыгы да күркә булып күренә. / Күршенең тавыгы каздай, хатыны кыздай. / Күршенең тавыклары күрекле, әтәче бүрекле.

Күршенең теле шеште — бәләсе безгә төште.

Күрәчәгең булса, күркә талап үтерер.

Күрәчәккә чара юк [, үләчәккә дава юк].

Күрәчәкне күрми гүргә кереп булмый.

Күңел күзең күрмәсә, маңгай күзе — ботак тишеге.

Май ашаган карга да кышлый, бук ашаган карга да кышлый.

Майда туның калдырма.

Майламасаң таба купмый.

Май чүлмәге тышыннан билгеле.

Мактанчыкның арты ачык.

Мактаулы кыз туйда усырган.

Мал да ашаган җиренә кайта.

Мал иясенә охшар.

Мал казанма, дус казан.

Малың булса — көтүче, җөнең булса — тетүче табылыр.

Машина җитә әдәм башына.

Матурлык туйда кирәк, акыл көн дә кирәк.

Мөрҗәң кыек булса да төтене туры чыксын.

Мулласы нинди — мәхәлләсе шундый.

Мулла янында мулла бул, юрга янында юрга бул.

Мулла әйткәнне кыл, кылганны кылма.

Надан наданны сөяр, – галим галимне сөймәс.

Назлы назланып торганчы әрсез ашап туйган ди.

Нечкә билле эшкә җилле.

Ни чәчсәң, шуны урырсың.

Ният иткән — морадына җиткән.

Нужа калач ашата. (ягъни нужа күрми калач ашамыйсың) / Нужа печән ашата. (ягъни шул хәлгә дә җиткерә)

Олы йортка ни кирәк — кечесенә шул кирәк.

Олы кеше — солы төше.

Ормас олы күтәрер.

Оста барда кулыңны тый, чәчән барда телеңне тый.

Очкыннан ялкын кабына.

Оясында ни булса, очкынында шул булыр.

Пешкәнче көтсәң, төшкәнче дә көт. (яки: Пешкәнче көткән — төшкәнче көтмәгән.)

Сабанда сайрашмасаң, ындырда ыңгырашырсың.

Сабыр иткән — морадына җиткән.

Сабыр төбе сары алтын.

Савыт-саба шалтырамый тормый.

Сакал агармый акыл керми.

Сакауның телен анасы белер.

Сакланганны саклармын, дигән ходай.

Саклының сагы ятыр, саксызның башы ятыр.

Санаулы көн тиз үтә.

Сантыйга акыл кирәкми.

Сантыйны чәчеп үстермиләр [, үзе үсә]. (ягъни, берәүнең сантыйлыгына нәселе гаепле түгел)

Саулык — иң зур байлык. / Саулыгым — байлыгым.

Саф һава — тәнгә дава.

Сереңне ачма дустыңа — дустың сөйләр дустына.

Сигез сыер асраганчы, симез сыер асра.

Син дә мулла, мин дә мулла — атка печән кем сала?

Солсыз сапка сылтар.

Сукыр күп күрер, саңгырау күп ишетер.

Сукырның теләгәне — ике күз.

Сукыр тавыкка бар да бодай.

Суфый суган сөймәс, капса кабыгын да куймас.

Сыер дуласа аттан яман.

Сыерның сөте телендә.

Сыйлаганда су эч.

Сыйламага сыең булмаса, сыйпамага телең булсын.

Сыйлы кунак — сыенда, сые беткәч — өендә.

Сыйлы көнең — сыер.

Сәбәпсез яфрак та селкенми.

Сөзгәк сыерга ходай мөгез бирми.

Сөйдергән дә тел, көйдергән дә тел.

Сөйләшә белмәгән авыздан тыча белгән күт яхшы.

Сөймәгәнгә сөйкәлмә.

Сүзе хакның йөзе ак.

Сүзең көмеш булса, эндәшмәвең алтын.

Сүз куган — казалы, эш куган — казналы.

Сүтек ертыктан көлгән ди.

Тавык төшенә тары керә, ашамаса — тагы керә.

Тазның тазы бетсә дә, табы бетми.

Таз таранганчы туй таралыр.

Тамак тамукка кертә.

Тамукка күнеккән оҗмахка чыдамас.

Тамчы тама-тама таш тишә.

Тартай теленнән табар.

Тасылын белгән таш кискән. (тасыл – эшнең сере, җае)

Татар акылы төштән соң.

Татар бар җирдә хәтәр бар. (яки: Татар барда хәтәр бар.)

Татар башын татар ашый.

Татар тотмый ышанмый.

Татарга тылмач кирәкми.

Татар түрә булса, чабатасын түргә элә. (тупас гадәтләрен калдырмый)

Тау белән тау гына очрашмый.

Ташның олысын дус ташлый.

Таяк ике башлы.

Теле озынның акылы кыска.

Тели белсәң — теләк, тели белмәсәң — имгәк.

Тел сөяксез.

Тереләрнең кадерен бел, үлгәннәрнең каберен бел.

Терсәкне тешләп булмый.

Теше чыккан балага чәйнәп биргән аш булмас.

Тиле тиккә кызыгыр.

Тиле “тиле” дигән саен тигәнәк буе сикерә.

Тимерне кызуында сук.

Тимер тоткан тилмермәс.

Тинтәк белән типтергәнче, аңлы белән таш ташы.

Тишекле таш җирдә ятмас. (ир табылыр) (тишекле ташны бау белән каралты түшәменә эләләр, кот китерә дип, шуңа җирдә ятмый)

Тозсызны күзсез дә сизә.

Тормыш ул — яши белсәң кубыз кебек, белмәсәң — дуңгыз кебек.

Тотылмаган — бур түгел.

Туган җирдән туйган җир яхшы.

Туйга барсаң борын бар, борын барсаң урын бар.

Туйга барсаң туеп бар.

Туйда тукмак та бии.

Туй үпкәсез булмый.

Тупасның уены – муенга кундырыш.

Турысын әйткән — туганына ярамаган.

Туры сүзгә җавап юк.

Туры сүзленең туны ертык.

Тыйнаксызның эше дә җыйнаксыз.

Тырышкан табар, ташка кадак кагар.

Тычканга — үлем, песигә — көлке.

Тәбәнәк агач ботакка бетә.

Тәвәккәл таш ярыр.

Тәне сауның җаны сау.

Тәрбия кырык, шуның берсе – чыбык.

Төче коймак тиз туйдыра.

Уенга алданып туемнан калма. (туем — ашау, туклану)

Уеннан уймак чыга.

Уеңны уйдырып әйт.

Узган гомер кире кайтмый сулар үргә акса да.

Уйлы уйлап торганчы тәвәккәл эшен бетергән.

Уйнап әйтсәң дә уйлап әйт.

Укыган кеше — чукынган кеше.

Уку — энә белән кое казу.

Улым, сиңа әйтәм — киленем, син тыңла.

Унга бар — уңганчы бар.

Ун нәнкә дә бер әнкәне алыштырмас.

Урау булса да юл яхшы [, шадра булса да кыз яхшы].

Уртак малны эт җыймас. (җыймас — ашамас)

Урыс баеса — чиркәү сала, татар баеса — хатын ала.

Урысның “уже” дигәне — утыз көн.

Усал булсаң асарлар, юаш булсаң басарлар.

Усал яман түгел – явыз яман.

Утсыз төтен булмый.

Утыз теш арасыннан чыккан утызга төрләнә.

Утыз улың булганчы, усырак ирең булсачы.

Утырып куян кумыйлар.

Хаклык сөйгәнне халык сөймәс. (басым соңгы сүздә)

Халык әйтсә хак әйтер.

Ханнан бала олы, баладан ана олы.

Харам килгән әрәм китәр.

Хатын-кызга акыл кырыктан соң керә.

Хатын-кызның чәче озын, акылы кыска.

Хатыны юкның якыны юк.

Хезмәтенә күрә хөрмәте.

Хисаплының малы исәпле.

Ходай бүрегә бәхет бирсә, тешен сындырып бирә ди.

Хуҗасы тарсынса, кунагы тартыныр.

Хәерчегә якты чырай күрсәтсәң, ямаулык сорый.

Хәерчегә җил каршы.

Хәерчене бала баса.

Хәерченең акчасы әтәч булып кычкыра.

Хәйләсез донъя файдасыз.

Хәрәкәттә — бәрәкәт.

Шыгырдык агач аумый, чирле кеше үлми…

Чакырган җиргә бар, куган җирдән кит.

Чакырган җиргә бармасаң, чакыруга зар булырсың.

Чебен дулап тәрәзә ватмый.

Чебен тисә чер иткән – тукмак тисә тик торыр.

Чебешне көз саныйлар.

Чиләгенә күрә капкачы.

Чирен яшергән — үлгән, бурычын яшергән — бөлгән.

Чир китә — гадәт кала.

Чит илдә солтан булганчы, үз илеңдә олтан бул.

Читне макта — илеңдә тор. / Шәһәрне макта — авылда тор.

Чыбыкны пеше чакта бөгәләр.

Чыгымчы ат тәртә сындырыр.

Чыкмаган җанда өмет бар.

Чынлап еласаң, сукыр күздән дә яшь чыга.

Чыпчык та «чытырманым!» дип әйтә ди.

Чөйне чөй белән чыгаралар.

Чүбек чәйнәп май чыкмас.

Ырдыкныкы — шырдыкка. (җиңел килгән малны юк-барга туздыру тур.)

Ыспай ялтырар, эчтән калтырар.

«Эрләмәгән, сукмаган, Шыгаем, сиңа ыштанлык!» (уйлаганны булган төсле сөйләүгә карата)

Эт авызыннан сөяк алып булмый. («Алырсың, эт авызыннан сөяк!»)

Эт котырса, төнгә каршы.

Эт күңеле — бер сөяк.

Этле кунак йортка сыймас.

Эт оясында көчле.

Этсез куян тотып булмый.

Эт симерсә иясен тешли.

Эт талашмый кавышмый.

Эт талашыр-талашыр да — авыз-борын ялашыр.

Эт тапса — аеры ашар, егет тапса — бергә ашар.

Эт чаба дип бет чаба.

Эт — эткә, эт — койрыкка.

Эт этлеген итәр.

Эт эченә сары май килешми.

Эт өрер — бүре йөрер.

Эше барның ашы бар.

Эшлегә сәгать җитми, эшсезгә сәгать үтми.

Эшләгәнең кеше өчен булса — өйрәнгәнең үзең өчен.

Эшләмәсәң эш көне — ни ашарсың кыш көне? (колхоз мәкале)

Эшнең башы яман эш.

Эшчән бәхетен эшендә күрер, ялкау бәхетен төшендә күрер.

Эшчәнгә эш язган.

Эшчән әмәлен табар, ялкау сәбәбен табар.

Юаштан юан чыга.

Югарыга карап фикер ит, түбәнгә карап шөкер ит.

Юклык талаштыра, барлык яраштыра.

Юл азабы — гүр газабы.

Юлга чыксаң юлдашың үзеңнән яхшы булсын.

Юлдан алда юлчы, өйдән алда күрше белеш.

Юлчыга янчык та авыр.

Юлчының юлда булганы яхшы.

Юләр белән тапма да, өләшмә дә.

Юләр «җиңдем» диер, акыллы «юл куйдым» диер.

Юрганыңа күрә аягыңны сузасың.

Ябага тайны хурлама — язга чыкса ат булыр.

Язган ризык тешеңне сындырып керер.

Язгы көн ел туйдыра.

Язмыштан узмыш юк.

Ялагай ялап туеныр.

Ялган дус ялагай (елмагай) була.

Ялгыз башка кайда да бер — таң ата да кич була.

Ялгыз башым — тыныч колагым. / Ач тамагым — тыныч колагым.

Ялгыз кеше — ялсыз кеше.

Яманга тарыма, тарысаң арыма.

Яман дус үзеңә кул кыса, хатыныңа күз кыса.

Яман кыздан яу бизәр. (яу — яучылар, димчеләр)

Яманнан ярты кашык [аш кала ди тәлинкә төбендә].

Ямьле булса да торган җир, сагындыра туган җир.

Яныңдагыны ягадан эзләмә.

Ярлы башым — әрле башым.

Ярлы кешенең акчасын яман товар бетерә.

Ярлы кеше яманыр, яманыр да куаныр.

Ятим гарьчел була.

Ятимнең авызы ашка тисә, борыны каный.

Ятып калганчы, атып кал.

Ят ярлыкамый, үз үтерми.

Яудан соң батыр күбәя.

Яшең җитмеш — эшең бетмеш.

Яхшы башын иңкәйтер, яман артын туңкайтыр.

Яхшы булсаң сөярләр, яман булсаң төярләр.

Яхшы белән сөйләшсәң – майга шикәр каткандай, яман белән сөйләшсәң – эткә таяк аткандай.

Яхшы белән эшең бетәр, яман белән башың бетәр.

Яхшы дус үзеңне сөяр, яман дус хатыныңны сөяр.

Яхшылыкка яхшылык — һәр кешенең эшедер, яманлыкка яхшылык — ир кешенең эшедер.

Яхшылык онытыла — яманлык онытылмый.

Яхшыны әйт, яманнан кайт.

Яхшы сүз — җан азыгы, яман сүз — баш казыгы. (баш казыгы — кабер очына исем язып кагылган казык)

Яшең җитсә кырыкка, артың китә шырыкка.

Яшәү белән үлем арасы – күз белән каш арасы.

Яңагының алына карама — атасының малына кара.

Яңа себерке шәп себерә.

Яңгыр — бай йөрәген яндыр.

Яңгыр яуса — ялкауга ял.

Әйткән сүз — аткан ук.

Әләк төбе — һәләк.

Әҗәлдән дару юк.

Өеңдәгене күршеңнән сора.

Өй дәрте — дию дәрте.

Өйләнмәгән егеткә ни кылса да килешә.

Өй салуның ние бар — мүклисе дә чутлыйсы. (чутлау — стенаны юнып тигезләү)

Өй эчендә ничәүсең — бер-береңә мичәүсең.

Өлеше барның өмете бар.

Өләшчегә — өч өлеш.

Өметсез — бер шайтан ди.

Өндәүле кунак мендәрле, өндәүсез кунак өнәмсез.

Өрә белмәгән эт йортка бүре китерер.

Өсәккә кермәгән исәпкә керми.

Өч тиенлек куян — биш тиенлек зыян.

Үгез чөя-чөя – үз өстенә чүп өя.

Үги үз булмас.

Үги үпкәчел була.

Үз күлмәгем үземә якын.

Үзе егылган еламас.

Үзе юкның күзе юк.

Үзеңә тимәгән елан мең яшәсен.

Үзеңнеке — үзәктә.

Үксез бозау асрасаң — авызың-борының май итәр; үксез бала асрасаң — авызың-борының кан итәр.

Үлгән артыннан үлеп булмый.

Үлгән сыер сөтле була.

Үлгәч тә өч көнлек эш кала.

Үлмәктән калмак юк.

Үләттән калсаң да рәттән калма.

Үлә яткан арысланның бер сарыклык көче бар.

Үпкәләгән ишәк су ташырга яхшы.

Үпкән-кочкан — җилгә очкан. (яшьлек мавыгулары тур.)

Үткән эшкә — салават. / Үткән эштән төш яхшы.

Җан биргәнгә юнь биргән.

Җан җәннәт тели — гонаһа җибәрми.

Җан тартмаса, кан тарта.

Җаны теләгән — җылан ите ашаган.

Җете кызыл тиз уңа.

Җиде баҗаны бер бүре ашаган ди… (таркаулык, көнләшү тур.)

Җиде кат үлчә, бер кат кис.

Җил агач башыннан, бәлә әдәм башыннан йөри. (сайлап килми)

Җилсез кура селкенми.

Җир астыннан юл булмас. (үлгәнче күрешеп калырга)

Җирнең астыннан өсте матур.

Җиян кардәш булмас, җилен аш булмас. (җиян — хатын ягы туган)

Җот кешегә кот кунмас. (җот — ашауга комсыз)

Җылыга җылан ияләшә.

Җылы сөяк сындырмый, суык җанны тындырмый.

Җылы сүз җан эретә.

Җырның җыртыгы юк. (җырның эчтәлеге җырлаучыга кагылмый)

Һәркемнең кулы үзенә таба кәкре.

Һөнәрле үлмәс, һөнәрсез көн күрмәс.

<== ӘЙТЕМНӘР ҺӘМ ФРАЗАЛАР

tatarca-text.narod.ru