Қазақтың ұлттық киімдері — Салт-дәстүр —

• Салт-дәстүр
• Bain
• 12.11.2015
• 1
• 14
• 174219

«Ең әдемі киім – ұлтыңның киімі», — деген ұлы адамдар. Қазақ халқының ұлттық киімдерінің түрі де, үлгісі де еш халықтан кем болған жоқ. Оның көркем үлгілері әлемнің этнографиялық мұражайлары мен көрмелерінен орын алған. Ұлт мәдениетінде бағалы киімдер сый-сыяпат, дипломатиялық қатынастарда ескерткіш, белгі ретінде жүрген. Ат, шапан сыйлау құрметтеудің көрінісі деп бағаланған.

Ертеде халық шеберлері қазақтың болмысына тән, кигенде ыңғайлы әр түрлі киім үлгілерін жасаған.

Киім – адам киетін, денесін ыстық, суықтан қорғайтын бұйым.

Тымақ – аң, мал терісінен жасалған қыстық бас киім.

Бөрік – жиегіне аң терісін салған, төбесіне үкі қадалған, сырты әшекейленген, ерлер де, қыздар мен жас келіншектер де киетін бас киім.

Бөкебай – түбіттен тоқылған әйелдердің бас киімі.

Тақия – қыздардың үкілеген, әсем зергерлік бұйымдар тағылған бас киімі.

Қасаба – қымбат матадан тігілетін қыздардың бас киімі.

Қалпақ – ер адамдардың бас киімі.

Төбетей – төбеге киетін жаздық шағын бас киім.

Құлақшын (малақай) – қыстық бас киім.

Жалбағай – малшылардың жаздық бас киімі.

Сәукеле – ұзатылатын қыздардың қымбат бас киімі.

Сәлде – молдалардың орап киетін бас киімі.

Желек – сәукеленің немесе қыздар бас киімінің желке тұсынан төгіліп тұратын жібек мата.

Жыға

– мойынға су кетпеу үшін дулығаның немесе бас киімнің желке тұсынан тағылған қалың мата.

Күләпара – су немесе қар түспес үшін бас киімнің сыртынан қаптай киетін, брезеттен тігілген бас киім.

Күндік – егде әйелдер басына орай тартатын жаулықтың бір түрі.

Жаулық – тұрмыстағы әйелдердің тартатын бас киімі.

Кимешек – әжелердің тек беті ашық, басын, иығын жауып тұратын бас киімі.

Шалма – түбіттен тоқылған ерлердің мойынорағышы.

Шәлі (салы) – әйелдердің басқа тартатын шашақты, сәндік орамалы.

Жейде – іштен киетін ерлер киімі.

Көйлек – әйел киімі.

Киіт (кәде) – құдалыққа ұсынатын киім, бұйым.

Күрте – ерлердің жейде сыртынан киетін жұқа киімі.

Кеудеше – жылылық үшін кеудеге киетін жеңсіз киім.

Бешпент —  ерлердің жазда киетін сырт киімі.

Шапан – тізеден төмен түсетін қалың сырт киім. Түрлері: қаптал шапан, қималы шапан, сырмалы шапан.

Қамзол – әйелдердің көйлек сыртынан киетін киімі.

Шекпен – су өтпес үшін киетін сырт киім. Ең бағалысы түйе жүнінен тігіледі.

Жақы (құлын жақы, тай жақы) – жылқы терісін жүнін сыртына қаратып тігетін кәдлі киім.

Жадағай – түйе жүнінен тоқылған астарсыз шапан.

Тон – аң, мал, қой терілерінен тігілетін жылы киімдер. Түрлері: қырмызы тон, қамқа тон т.б.

Тұлып – қасқыр, қой терісінен тігілген, қыста тоңбас үшін киім сыртынан киетін кең киім.

Ішік – аң терілерінен тігілген, қыста киетін сәнді киім. Түрлері: қасқыр ішік, бота ішік, түлкі ішік, жанат ішік, күзен ішік, құндыз ішік, қоян ішік, қарсақ ішік, бұлғын ішік.

Күпі – ішіне жабағы жүн салып сырыған шапан түрі.

Кебенек – жауынды, боранды күні киім сыртынан киетін су өтпейтін киім.

Белдемше – үй шаруасында пайдаланатын белден байланатын алжапқыш.

Белбеу – киім сыртынан буылатын, былғарыдан, матадан жасалатын бұйым.

Шалбар – ерлердің балақты бұт киімі.

Дамбал – ұзын балақты іш киім.

Лыпа – балақсыз іш киім.

Жарғақ шалбар – тықыр теріден тігілген шалбар.

Тері шалбар – жүнін ішіне қаратып тігілген қыста киетін шалбар.

Иткөйлек – жаңа туған нәрестеге кигізетін жөрмеп тікке көйлекше.

Етік – былғарыдан тігілетін қонышы ұзын аяқ киім.

Саптама етік – байпақ салып киетін қысқы етік.

Байпақ – етік ішінен киетін киізден тігілген аяқ киім.

Жым етік – өкшесі аласа қисық табан етік.

Шоңқайма етік – еркекке де, әйелге де арналған биік өкшелі, түрлі түсті жіппен әдіптелген сәнді етік.

Ұлтарма – жұмысқа киетін оңай тігілетін етік түрі.

Кебіс – былғарыдан қонышсыз тігілетін аяқ киім.

Мәсі – кебіспен киетін қонышты, өкшесіз аяқ киім.

Шоқай етік – жұмысқа киетін аяқ киім.

Ұлтарақ – аяқ киім ішіне жылылық үшін салынатын киіз.

Шұлық – жалаң аяққа киетін жүннен тоқылатын киім.

Шәрке – жазда киетін жұқа аяқ киім.

Сандал – үсті ашық жаздық аяқ киім.

Шұлғау – етік, мәсі ішінен аяққа орайтын жұмсақ мата.

Пима – жүннен басылған жылы, қыстық аяқ киім.

Қолғап – қыста немесе жұмыс жасағанда киетін киім.

Түйме – киім өңірін қаусырынғанда бекітетін бұйым.

Құрысқақ – тымақ желкесін төбесіне іліп бекітетін ағаш тиек.

---

Қазақтың ұлттық киімдері қазақтың ұлттық ерлер киімдері қазақтың ұлттық бас киімдері ұлттық киімдер

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:

Қазақтың ұлттық киімдерінің ерекшеліктері

Қазақ халқының ұлттық киімдерінің қалыптасуы мен түр-сипаты көшпелі тұрмыс, құбылмалы ауа райымен қатар, халықтың наным-сенімдері, сұлулыққа құмарлығы, түрлі маталардың қолданысқа енуі және көрші ұлттармен мәдени-экономикалық байланысы әсірінен жылдар бойы өзгеріп отырды.

Қазақтардың киімнің етек-жеңіне оқа тігетіні, кимешектің өңіріне, жақтауына кесте жүргізетіні, сәбидің, қыз баланың, сал-серілердің бас киіміне үкі қадайтыны – түркі-қыпшақ заманы кезінде туған дәстүр. Бұл қадам жын-перілерден, пәле-жаладан, тіл-көзден сақтайды деп сенген.

Қазақы белбеу, қапсырма, бойтұмар, нәзік белдіктерге өрнектелетін әр түрлі құстардың, жыртқыштардың, көбелектің, ағаштың, жер-судың, тау-тастың кескінін беру ежелгі сақ, үйсін тайпаларынан қалған мұра.

Бойжеткендер белі қымталған, етек-жеңіне желбезек салынған қос етекті көйлек, оқалы қамзол киіп, беліне металл шытырлармен безендірілген немесе ширатпалы күміс белдік (кейбір жерде нәзік белдік) буынған.

Қазақстанның кейбір өңірлерінде етек-жеңге екі-үш қатар бүктесін, яғни қосетек тіккен. Ал оңтүстікте осындай көйлектің үстіне белдемше қаусырынады немесе шалғы орайды екен.

Тақиямен қатар, белдік те қыздық дәуреннің белгісі саналған. Қыз бала белдігін арындай қорғаған, оның жоғалтып алу – арынан айырылғанмен бірдей болған.

Қос етекті көйлек тек қыз балаға тән киім. Баласы бар әйелдерге шымқай түсті матадан тігілген. Кестеленген немесе қос етек салынған көйлек кию ерсі саналатын.

Қыздар шашын көбіне қос бұрым етіп өріп, бас киімсіз-ақ жүре беретін болса, әйел тұрмыс құрған соң ақсаңнан (сұрыптан) тігілетін, кеудесін, иығын, жон арқасын жауып тұратын, жақтауы, өңірі, тамақ жағы кестеленген кимешек киетін.

Кимешектің шаршысының, пішімінің үлгісіне қарай шылауым, сұлама, күндік, орама деген атаулары бар.

Қазақтар құланның, ақбөкеннің, жолбарыстың, жанаттың, бұлғынның, сусардың, ақ тышқанның терілерін ерекше бағалайды. Бұл аңдардың терілерінен тондар тігілді.

Қазақ халқының ұлттық киімдерінде тұрғындардың географиялық, ру-тайпалық ерекшеліктері де көрінеді және ол көбіне бас киім мен шапаннан байқалады. Мысалы, 8 сай уақ тымақ, 3 құлақты керей тымақ, қаракесек, адай бөрік, арғын тымақ, қыпшақ тымақ, сырмалаған 6 сай найман тымақ, 4 сай жатаған тобықты тымағы болған. Аймақ ерекшелігіне қарай Жетісу, Арқа, қоңырат үлгісіндегі тымақтар болған.

Ұлы жүздің ерлер шапаны көбінесе жолақты, сырмалы, етек-жеңдері ұзын, ашық жағалы келеді. Оңтүстік еліне көршілес өзбек, тәжік, ұйғыр халықтарының киім үлгісінің әсері болғаны байқалады.

Орта жүз өкілдері орыс, татар халықтарымен аралас-құралас болғандықтан бұл олардың киім үлгілері мен киім киістеріне де әсер етті: шапандары көбінесе бір беткей матадан тігіліп, сырусыз, сирек қабылып, етектері шалғайлы, жеңдері кең, жағалары шолақ ойма немесе түймелі болды.

Кіші жүздің шапандары да шалғайлы, жеңдері ұзын және кең, жүн тартқан, бидайлаған қалың, қайырма жағалы болып келеді.

Өрнектермен кестеленген күдері бешпет пен жарғақ шалбар жоғары бағаланған.

Егде тарта бастаған еркектің киім-кешегі әдетте жігіттің киіміне тән элементтерден тұрғанымен, пішімі молдау, шалбары кеңдеу болып тігілетін.

Қарттардың киімі мейлінше қарапайым, көбіне көктеп тігілетін және әшекейсіз болған.

Қалыптасқан дәстүр бойынша, қарттарға арнайы жейде, жырым балақты шалбар, арасына түйе жүн салып сырылатын көкірекше, бешпет, шекпен, шапан тігілетін.

Түйе жүнінен бастырылып, шұғамен тысталатын күпі – малшының басты киімі саналған.

Қазақ қоғамында шұғамен немесе барқытпен тысталған пұшпақ ішік жоғары бағаланған. Аса сәнді ішіктің қаусырмасы мен шалғайы кәмшат немесе сусар терілерімен көмкерілген.

Сырт киімнің көне түрлерінің бірі – кебенекті шаршылап, қылшығын сыртына шығара басқан жұқа киізден ақ, қара немесе қоңыр түсті етіп, атқа отыруға ыңғайлы болу үшін артында жарма қалдырып, шалбарымен қоса пішкен. Шапанға ұқсас болғанымен, тік немесе күләпара іспетті жағасы бар кебенекті жылқышылар үскірік аяз бен ызғырақ желден, жаңбыр мен қардан сақтану үшін қысқы киімнің сыртынан киген.

Қаусыра киілетін сырт киім түймеге бекітілмейтіндіктен, ерлер кісе белбеу таққан. Оның кәдімгі белдіктен айырмашылығы — бұрынғы аңшылардың садақ жебесін салатын қорабы, оқ-дәрі салатын оқшантайлары іспетті салпыншақтарының, мығым бекітілген қынының болатынымен байланысты. Кісе металл шытырларымен безендірілген.

Ерлердің бас киімі бөрік көбіне кәдеге жаратылған аң терілерінің атымен: құндыз бөрік, сусар бөрік, пұшпақ бөрік деп аталған.

Оңтүстік аймақтарда қой терісінен тігілген, түрмесі үлкен бөрік киеді.

Бөріктің неғұрлым жүнді де жылы түрлері Батыс Қазақстан, Атырау жағында жиі кездеседі.

Жетісу, Семей, Өскемен жағында жалпақ және биік түрмелі үлгілері көп.

Әр облыста (әр жүзде) тымақ әр алуан үлгіде тігіледі. Олардың әрқайсысын “арғын тымақ», «үйсін тымақ», «найман тымақ» деп немесе «ұлы жүз үлгісі», «орта жүз үлгісі», «кіші жүз үлгісі» деп түр-түрге бөліп айтады.

Жекей тымақ деп — жаз бен күзде киетін әрі сәнді, әрі жеңіл елтірі тымақты айтады. Жекей — сәнді деген сөз.

Егде жастағы ер адамдар дөңгелек тақиясын басынан тастамаған. Сыртқа шыққанда оның үстіне бөрік, тымақ, қалпақ киетін болған. Тақияның ең қарапайым әшекейі — шеңберінің айналасына берілетін иректелген сызықша.

Жастардың тақиясы күмбезінің төрт жағынан жібек немесе зерлі жіптермен шұғыла, гүл тағы да басқа өрнектермен көмкерілетін болған.

Үйлену салтанатына арнап қалындықты жасандырғанда, әдетте оның басына маңдайлық, желкелік жанамала қыстырылатын қаңқа ретінде биіктігі 20-30 сантиметрдей келетін бағалы аң терісімен көмкерілген «сүйір бөрік» кигізетін де, үстіне сәукеленің өзін қондыратын болған.

Сәукелеге міндетті түрде жұқа ақ желек ілетін болған. Ол беташар айтылғанда қалыңдықтың жүзін, бүкіл денесін жауып төгіліп тұратындықтан, қыздың дене пішімін өте нәзік, сымбатты етіп көрінетін.

Үйлену тойына бұрын қалыңдық сәукеленің орнына зерлі қасаба да киген. Оған дәлел — қазақ тілінің лексиконында «қасабалы қалыңдық», «қасабалы келіншек» деген тіркестердің сақталып қалғандығы.

Қасабаның маңдайына әр түрлі шытырлардан, інжу, маржан, перуза секілді тастардан тізілген дөңгелек табақшалармен бекітілген қыстырма ілінеді екен.

Ал оң жағына, самайдың үстіне туралап маңдайдағыдан ұзынырақ күміс қоңыраушалармен үшталған бес-алты тізбектен тұратын салпыншақ қыстырылатын болған. Бұл жас келіннің жүйкесін жұбатады-мыс деген ескі ұғымнан туған түсінік болса керек.

Қасабаға «қалыңдық сұқ көзден аулақ болсын» деп үкі қадаған.

Ежелгі салтпен келіншек той өткен соң қасабаны үкісіз, желексіз киіп, құламасына орамал салған.

Қазақтарда қаралы киім болмаған. Әйелдер әдетте бұрымын тарқатып, шашын жаятын да, киіміндегі әшекейлерді жұлып тастап, иығына қара жамылатын болған. Ал еркектер жағы сұр түсті шыт пен сәтеннен қаралы белбеу буынып, таяққа сүйеніп, өліктің денесі қойылған үйдің алдында көңіл айтуға келгендермен көрісіп, олармен бірге үйге құран оқылып, жұбату айтылатын кезде ғана кіретін.

Етіктің өміршеңдігін арттыру үшін еркектер оң мен солға ажыратылмайтын етік киген. Ал аяқ-киімді оң-солға бөлу үрдісі еуропалықтардың ықпалымен таралған.

Қолдан иленген көннен тігілетін саптама етік шаруашылық үшін өте ыңғайлы болған. Оны адамның аяғы мен тізе буынын суықтан сақтауға бейімделген қозы жүнінен басылған байпақтың (ұйық) сыртынан киген.

Қарапайым шаруа қазақтар шөгінді, қиыршық тасты таулы жерлерде етіктің сыртынан табаны мен өкшесі мұқалмас үшін шикі қайыстан тігілген шарық киетін.

Етіктің табанына киізден ұлтарақ салатын болған. Мұның бәрі аяқтан аяз (ызғар) өтпес үшін пайдаланылған.

Қыста киетін байпақтың киізі қалың, ал жазда киетін байпақтың киізі жұқа болады.

Кебіс — мәсінің сыртынан киюге арналған, былғарыдан тігілген қонышсыз аяқ киім. Бұрын кебісті галош орнына киген. Оның басын жұмсақ қара былғарыдан, табанын қатты ұлтаннан биік өкше етіп тіккен. Оны оюлармен, тұмсығын сызықтап күміс, зер жіптермен әшекейлеген.

Жас жігіттер, серілер мықшима етік киген. Оның өкшесінің түбі жуан, жер басар жағы жіңішке, тұмсығы жоғары қарай қайқы келген. 

A. Mustafina

Безлопастной вентилятор Air Purifie CR022, белый/черный — U ULTTY

Перейти к информации о продукте

• Безлопастной вентилятор Air Purifie CR022, белый/черный открывает полноэкранное видео в том же окне.

1 / из 22

Видео о продукте

Описание продукта

Компания ULTTY была основана в 2001 году в Лос-Анджелесе. Мы стремились предоставить хорошую мелкую бытовую технику, вентиляторы и бытовые переносные обогреватели. После 20 лет напряженной работы и инноваций мы ведем свой бизнес в 12 странах, и у нас более 5 миллионов клиентов по всему миру.

ULTTY занимается производством, доставкой и продажей напрямую, обеспечивая наилучшее соотношение цены и качества.

Вопросы и ответы клиентов

В: Каков уровень шума в дБ при различных настройках скорости?

A： На 1-5 скоростях практически не слышно шума. На 6-7 скоростях шум меньше 20 дБ. На 8-9 скоростях шум 25-35 дБ.
От учителя/мамы 12 августа 2021 г.

В: Как часто нужно менять фильтр? Наш район Дом для некурящих и домашних животных

A： Ожидается, что срок службы фильтра составит от 3 до 6 месяцев. Это зависит от размера комнаты и скорости вращения вентилятора. Чем больше помещение и/или выше скорость вентилятора, тем быстрее изнашивается фильтр.
Автор: Грегори Борхес, 20 августа 2021 г.

В: Будет ли этого достаточно, чтобы летом в комнате было комфортно без кондиционера?

A： Я бы сказал для себя, что это должно быть… Нет. Я тяжелый чувак и люблю свой прохладный воздух летом. Это немного охлаждает меня. Я иногда ставлю его на окно, чтобы ночью впустить прохладный воздух. Это сработало очень хорошо для меня. Но я использую его в сочетании с кондиционером. Я наслаждаюсь своим поклонником.
By Грег Э., 17 мая 2021 г.

В: Вентилятор не содержит озона?

A： НЕРА-фильтры. Эти фильтры предназначены для удаления из воздуха 99,97% всех частиц диаметром 0,3 микрона. Хотя они не эффективны против запахов, летучих органических соединений или других газообразных загрязнителей, они не производят озона. … Угольные фильтры полностью не содержат озона
By Greg E от 11 сентября 2022 г.

В: Как включить очиститель воздуха?

A： Когда устройство включено, воздух всасывается через фильтр, а затем выходит через вентилятор. Так он очищает воздух.
Кэти С · 8 августа 2021 г.

О нас

ULTTY: поставщик безлопастного вентилятора и вакуумного упаковщика с эксклюзивной технологией увеличения количества воздуха. На сегодняшний день безлопастный вентилятор ULTTY подал заявку на получение 34 патентов на полезные модели и внешний вид по всему миру. Мы полностью интегрируем дизайн продукта, производство, продажу, установку и поддержку клиентов, стремясь обеспечить доступные цены.

Чтобы быть в соответствии с принципом «качество прежде всего, постоянное улучшение, долгосрочное сотрудничество», наша команда обслуживает наших клиентов сердцем и душой и предлагает как можно больше помощи, чтобы сделать клиентов счастливыми и довольными нашей компанией. Мы ценим поддержку со стороны клиентов, мы обещаем предоставить вам продукцию самого высокого качества и лучший сервис взамен!

Приглашаем вас посетить наш завод и дать ценные предложения.

Мы упорствуем в «Честном управлении и безупречном обслуживании», взяв рынок за руководство, талант за основу и инновации как средство для достижения скачка вперед. Тем временем все мы рассчитываем на сотрудничество с большим количеством клиентов в более широких областях, ведущих к светлому будущему между нами.

Безлопастной вентилятор с функцией обогрева CR018, белый/черный — U ULTTY

Перейти к информации о продукте

1 / из 13

Видео о продукте

Описание продукта

Компания ULTTY была основана в 2001 году в Лос-Анджелесе. Мы стремились предоставить хорошую мелкую бытовую технику, вентиляторы и бытовые переносные обогреватели. После 20 лет напряженной работы и инноваций мы ведем свой бизнес в 12 странах, и у нас более 5 миллионов клиентов по всему миру.

ULTTY занимается производством, доставкой и продажей напрямую, обеспечивает лучшую цену.

Вопросы и ответы клиентов

В: Каков уровень шума в дБ при различных настройках скорости?

A： На 1-5 скоростях практически не слышно шума. На 6-7 скоростях шум меньше 20 дБ. На 8-9 скоростях шум 25-35 дБ.
От учителя/мамы 12 августа 2021 г.

В: Как часто нужно менять фильтр? Наша территория Дом для некурящих/без домашних животных

A： Срок службы фильтра составляет от 3 до 6 месяцев. Это зависит от размера комнаты и скорости вращения вентилятора. Чем больше помещение и/или выше скорость вентилятора, тем быстрее изнашивается фильтр.
Автор: Грегори Борхес, 20 августа 2021 г.

В: Будет ли этого достаточно, чтобы летом в комнате было комфортно без кондиционера?

A： Я бы сказал для себя, что это должно быть… Нет. Я тяжелый чувак и люблю свой прохладный воздух летом. Это немного охлаждает меня. Я иногда ставлю его на окно, чтобы ночью впустить прохладный воздух. Это сработало очень хорошо для меня. Но я использую его в сочетании с кондиционером. Я наслаждаюсь своим поклонником.
By Greg E, 17 мая 2021 г.

В: Вентилятор не содержит озона?

A： НЕРА-фильтры. Эти фильтры предназначены для удаления из воздуха 99,97% всех частиц диаметром 0,3 микрона. Хотя они не эффективны против запахов, летучих органических соединений или других газообразных загрязнителей, они не производят озона. … Угольные фильтры полностью не содержат озона
By Greg E от 11 сентября 2022 г.

В: Как включить очиститель воздуха?

A： Когда устройство включено, воздух всасывается через фильтр, а затем выходит через вентилятор. Так он очищает воздух.
Кэти С. · 8 августа 2021 г.

О нас

ULTTY: поставщик безлопастного вентилятора и вакуумного упаковщика с эксклюзивной технологией увеличения количества воздуха. На сегодняшний день безлопастный вентилятор ULTTY подал заявку на получение 34 патентов на полезные модели и внешний вид по всему миру. Мы полностью интегрируем дизайн продукта, производство, продажу, установку и поддержку клиентов, стремясь обеспечить доступные цены.

Чтобы соответствовать принципу «качество прежде всего, постоянное улучшение, долгосрочное сотрудничество», наша команда обслуживает наших клиентов сердцем и душой и предлагает как можно больше помощи, чтобы сделать клиентов счастливыми и довольными нашей компанией.