Нохчийн меттан йиллина урок

5 класс

Хьехархо: Даудов Г. Х.

Дешархо: Хамбулатова Зайншарифа.

Урокан ц1е. Ахматова Раиса Солтмурадовна

«Лийрбоцурш».

Урок д1аяхьар.

Ι. Урокан болх д1ах1оттор.

ΙΙ. Маршалла хаттар.

III. 1алашо: нохчийн матте, къоман историга безам алсамбаккхар; кхетош-кхиоран болх бар; г1иллакх-оьздангалла дийцаре дар; Даймахке болу безам кхиор; иштта д1аяханчу а, карарчу заманан турпалхойн ц1ераш йовзийтар.

3. Мотиваци.

Х1ора къоман а шен мотт бу. Къаьмнаш вовше довзийтархьама кхоьллина ду меттанаш. Вайниг нохчийн мотт бу, вай цуьнах ненан мотт олу. Иштта маттехула вай даима хьехабо бицбан йиш йоцу вайн къоман турпалхой! Турпалхо — иза массо а аг1ор шех масал эца дог1у стаг ву. Цо шен г1уллакхал хьалха — нехан г1уллакх доккху. И декхар цо ша-шена т1елаьцна хиларна лору иза деза а, сийлахь а.

Кроссворд.

-Коьрта дош муьлха ду?

5. Презентаци гайтар.

6. Презентацех хаам балар.

— Х1ун ала мегар ду царах?

• Даймахкана дIаделла цара шайн къона дахар. МостагIчунна тIехь толам боккхуш, тIеман арахь эгна уьш. Даймохк Iалашбеш, халкъана паргIато йоккхуш велларг адамийн дегнашкахь гуттаренна а вуьсу, тIекхуьучарна ма-сал хуьлий лаьтта цуьнан цIе. Цундела аьлла турпалхойх «Лийрбоцурш», адамашна уьш цкъа а бицлург цахилар ч1аг1деш.

• Урокан ц1е х1ун ю аьлла хета хьуна?

• Турпалхой, лийрбоцурш.

• Нийса бах.

• Х1инца вай хьовсур ду видео-ролике.

7. Яздархочун кхолларалла йовзийтар.

Нохчийн халкъан поэтесса Ахматова Раиса йина 1928-чу, шарахь 30 декабрехь Соьлжа – Г1алахь къинхьегамхочун боккхачу доьзалехь. Р. Ахматова дика евзара вайн махкахь а, дозанал арахьа а.

Стихаш язъян йолаелла Соьлжа – Г1аларчу хьехархойн у училищехь доьшуш йолуш. Цуьнан байтийн хьалхара «Хьоме республика» гулар араелира 1958-чу шарахь. Х1етахь дуьйна нохчийн а, оьрсийн а меттанашкахь 30 сов стихийн гулар зорбане яьлла поэтессин («Дикалла», «Сан седа», «Цхьанакхетар», «Откровение», « Лунной тропою», » «Поющая чинара», «Шовданан йистехь». Ахматова Раиса кхоллараллехь йоккха меттиг д1алоцуш ю вайнехан зударийн дахаррий, ойланашший, сатийсамашший гайтаран тема. Иза нохчийн зударех дуьххьара яра зударшна ламанхошна орцахъяьлларг. Къаьсттина дагах хьакхалуш бу цо шен дукхах йолчу произведенешкахула чекхбоккачу Даймахке, нене болу безам .Р. Ахматовас жигара дакъалоцура республикан а, юкъараллин а дахарехь. Иза дуккха а шерашкахь Нохч – Г1алг1айн яздархойн Союзан правленин председатель а, Нохч – Г1ал1айн АССР – н Лакхарчу Советан председатель а лаьттира. 1992-чу шарахь дуьйна вайца йоцуш ю Раиса, амма вайца ю цуьнан сирла поэзи.

8. Дешнаш т1ехь болх.

Лийрбоцурш — бессмертные.

Аьгна — выдолбленный.

Нур — луч; сияние.

Чурт, х1оллам — памятник, обелиск.

9. «Лийрбоцурш» стихотворени хьехархочо ешар.

Чурт аьгна кошана дуг1уш,

Цунна т1ехь терахьаш къеста…

Эгна дай бакъ толар къуьйсуш,

Дуьнен чохь церан нур кхерста.

Кошахь берш цкъа дийна хилла,

Баккхийбеш доьзалах шешан.

Вайн дуьхьа уьш х1аллакьхилла,

Сий дийр ду вай даим церан!

Х1ан-х1а, шу дицлур дац тхуна,

Шух 1емаш некъ бийр бу оха.

Лаьтта т1ехь ирс лоьхучунна

Шух 1амар оьшуш ду ч1ог1а.

Оха шух дозалдо, к1ентий,

Парг1ато аша елла тхуна.

Г1ийлачийн хилла вежарий,

Х1ора шух хьоме ву суна.

10. Керлачу коьчалх доьзна хаттарш:

1. Муха хийтира хьуна х1ара стих?

2. Муха к1ентий хилла уьш?

3. «Лийрбоцурш» бохучух муха кхета хьо?

11. Стихотворени дешархочо ешар.

12. Физминот (1имран 1усмановн «Къонаха» ц1е йолу иллин видео ролик гойту).

13. Кицанех ловзар.

Тоьпо цхьаъ бен ца вийна……

Т1амо к1ант ца вина……

14. Урокан жам1 дар.

— Стенах лаьцна дийцира вай тахана урокехь?

— Таханлера уроках х1ун пайда ийцира ахь?

15. РЕФЛЕКСИ ЯР.

Суна хиира …..

Таханлерчу урокехь суна карладелира…

XII. Ц1ахь бан болх.

Харжа………..

1.Яздархочун дахар а, кхолларалла хаа.

2.«Лийрбоцурш»

стихотворени дагахь 1амор,схьайийцар.

3.Т1емалочун сурт диллар.

Урок по чеченскому языку «Дешхьалхе»5 класс

Нохчийн мотт «Урок 95ру»(Довлетукаева Петимат Сосаевна)

— Маршалла ду шуьга, хьоме дешархой! Де дика хуьлда шу!

— Вай урокан тема ю: «Дешхьалхе ».Оьрсийн маттахь: « Приставка».

Урокан 1алашо:Х1окху урокехь вай дуьйцур ду , дешхьалхе х1ун ю, цуьнан чулацам, цо дашна луш долу керла маь1на. Дешхьалхе билгалъяккхар.Дешхьалхенашца дешнаш кхолла хаар. Дешхьалхенашка хьаьжжина дешнаш тобанашка декъар. Дешан д1ах1оттам муха бу хаар. Нохчийн меттан нийсаяздаран дошамах пайда эцар.

Урокан г1ирс: Книга, ручка, тетрадь, кехаташ.

Берийн ойла дешарна т1еерзор(мотиваци):

Дерриге седарчий схьадаларх сайна,

Дуьненан бахамаш кховдабарх схьа,

Хуьйцур бац сайн Даймохк массарел тайна,

Ког биллал меттиг а-ду и сан ц1а.

Ш.Рашидов.

Дешнийн диктантах пайда оьцуш керла коьчал йовзийтар:

ц1е хьалалатийра, ц1ен шекъа, сурт д1атуьйхира, к1айн котамаш, к1ентан да, бераш д1адевдира, кхор охьабуьйжира, т1евог1уш ган, охьаоьзна га, д1аяхана хан.

-Стенах олу лард, чаккхе?

-Муха лоху дешан орам?

-Буха сизаш хьаькхначу дешнийн хьайна девза дешан дакъош билгалдаха.

-Муьлха дешан дакъош дисина вай тидам база?

-Дешан муьлхачу меттехь лаьтташ ду уьш? Схьа караде уьш:

д1а — латийра

т1е — вог1уш

д1а — яхана

1амийнарг т1еч1аг1дар:

Кхосса, вала, веара, кхийтира, кхечи.

— Схьа, — д1а, — ара, — чу, — хьала, — охьа, — т1е, — охьа.

Схьакхосса, д1акхосса, аракхосса, чукхосса, хьалакхосса, охьакхосса, т1екхосса.

— Дешхьалхенийн г1оьнца керла дешнаш кхолла.Д1аязде уьш.

-Синтаксически къастае предложенеш.

Асета йовлакх д1атиллира.

Ахьмада жима г1ант охьатуьйхира.

Адам сихха некъал дехьавелира.

1амийнарг т1еч1аг1даран шардарш

-Кхочушде 219-г1а шардар. Лард билгалъяккха.

Рефлекси

Урокана маь1на а, жам1 а дар. Урокехь 1амийнарг билгал а доккхуш, 1амош йолу материал йийцаре ярехь дакъалаьцначу дешархошна оценкаш а йохку.

Ц1ахь:

1. 1амае 46-г1а §.

2. Муьлххачу а исбаьхьаллин произведени т1ера схьаязъе 5 предложени, шайца дешхьалхенаш йолу дешнаш а долуш, дошкхолладаларан къастам а беш.

3. Дешхьалхе бохучу дашна бе фонетически къастам.

— Кху т1ехь вай урок чекхйолу. 1одика йойла шун, марша 1ойла!